مسجد سلیمانیه استانبول

درباره مسجد سلیمانیه استانبول

این شاهکار زیبا بر فراز یکی از هفت تپه‌ی استانبول واقع شده است. این مسجد زیبا توسط معمار توانمند و ماهری به نام سینان و به دستورسلطان سلیمان اول در سال ۱۵۵۰ بنا شد و پس از ۷ سال با همکاری ۳۵۰۰ صنعتگر در تاریخ ۱۵۵۷ افتتاح گردید. مسجد سلیمانیه دومین مسجد بزرگ شهر است و همچنین از نمادهای شهر استانبول به حساب می‌آید. مسجد سلیمانیه اگرچه با مسجد ایاصوفیه شباهت هایی دارند به دلیل یکی بودن معمارهایشان اما ساده‌تر از آن است.
مجموعه سلیمانیه به همراه فضاهای اطراف مساحتی حدود ۶ هکتار را به خود اختصاص داده است. سینان گنبد این مسجد را بهتر از ایاصوفیه ساخته است با ارتفاع گنبد ۵۸ متر در ۵۹ متر در مقایسه با مسجد ایاصوفیه که گنبدی به ۵۶ متر و ارتفاع ۳۴ متر دارد. مسجد سلیمانیه از مهم‌ترین بناهای حکومت عثمانیان در قرن شانزدهم است. این مسجد که بر روی تپه‌ی سوم استانبول و به دستور سلطان سلیمان ساخته شده است دارای چهار مناره است. علت چهار مناره‌ای بودن این مسجد این است که سلطان سلیمان پس از فتح قسطنطنیه خود را چهارمین پادشاه قدرتمند عثمانی می‌دانست و این بنا را به یادگار ساخت تا نشانی از قدرت او باشد. این مسجد امروزه در بخش اروپایی ترکیه قرار گرفته و چشم‌انداز فوق‌العاده‌ای به تنگه‌ی بسفر دارد.


مسجد سلیمانیه یک شاهکار تاریخی معماری اسلامی و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های شهر استانبول است که گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌کند. طبق مدارک تاریخی ساخت این مسجد هفت سال (یعنی از سال ۱۵۵۰ میلادی تا سال ۱۵۵۷ میلادی) به طول انجامیده است. در گذر زمان و بر اثر حوادث تاریخی مختلف، مانند آتش‌سوزی بزرگ سال ۱۶۶۰ میلادی و یا زلزله‎‌ی سال ۱۷۶۶ میلادی، صدمات بسیاری به مسجد وارد شده است که خوشبختانه هر بار تعمیرات، بازسازی و مرمت کافی روی بنای مسجد انجام گرفته است.

سبک معماری مسجد سلیمانیه

این مسجد که در منطقه کانتارجیلار استانبول در حد فاصل یک وزارت خانه و دفترشیخ الاسلام است. منظره ای به منطقه ی زیبا و تاریخی گلدن هور دارد. ۴ گلدسته ی این مسجد نشان میدهد که به دستور یک پادشاه بنا شده. و دارای سبک معماری بیزانسی و اسلامی است.
مسجد سلیمانیه از باشکوه‌ترین بناهای اسلامی در سراسر جهان و برترین مساجد ترکیه به شمار می‌‌آید. طبق اسناد تاریخی بیش از ۳۵۰۰ کارگر در ساخت این بنا مشارکت داشته‌اند و بیش از ۳۰۰۰ کیلوگرم طلا در ساختمان اصلی مسجد و بناهای جانبی آن استفاده شده است. مسجد سلیمانیه برخلاف سایر مساجد معروف جهان تک گنبدی نیست و به‌جز گنبد اصلی چند گنبد کوچک دیگر نیز در اطراف گنبد اصلی وجود دارد که این گنبدهای کوچک‌تر در واقع تزئینات جانبی گنبد اصلی هستند. در جزئیات مناره‌ها و گنبدهای این مسجد به خوبی می‌توان نشانه‌های معماری بیزانسی را مشاهده نمود.
حیاط مسجد سلیمانیه در بخش غربی عمارت قرار گرفته و در هر گوشه‌ای از آن مناره‌ای به چشم می‌خورد که این مسئله، در میان بناهایی با معماری عثمانی مشترک است. چهار مناره‌ی این مسجد در مجموع ده تراس دارند. مناره‌های جلویی دارای دو تراس و مناره‌های پشتی دارای سه تراس هستند. این ده تراس نمادی از ده امپراطور عثمانی هستند. مناره‌های اصلی که در دو طرف صحن قرار گرفته‌اند، ارتفاعی برابر ۷۶ متر دارند.
سنگ مرمر سفید، عاج و مروارید ابزار اصلی معمار این بنا در ساخت و تزئین بخش‌های مختلف مسجد سلیمانیه بوده است. مسجد سلیمانیه در مجموع سه در دارد که شامل یک ورودی مقابل بنا و دو ورودی دیگر در دو طرف آن و در حیاط بیرونی است. درها نیز دارای تزئیناتی قوس‌دار با کنده‌کاری‌هایی ظریف هستند.
به علت روشن کردن فضای داخلی مسجد توسط ۲۷۵ شمع بسیار بزرگ هوای داخل مسجد برای تنفس کردن دودآلود می‌شد ومعمار سینان برای برطرف کردن این مشکل اتاقکی در بالای درب ورودی طراحی شده که نقش سیستم تهویه را ایفا می‌کند.
همچنین کانال های زیادی که در زیر زمین این مسجد وجود دارد علاوه بر امکان دسترسی به مخازن و آبهای زیر زمینی در خنک و مطبوع کردن هوای مسجد در تابستان و گرم کردن در زمستان بسیار کمک کرده است. حیات مسجد سلیمانیه استانبول ترکیب زیبایی از سنگ های مرمر و گرانیت و سنگ آذرین است که در بدو ورود آبنمای زیبایی که برای وضو در وسط حیاط تعبیه شده، نظر هر گردشگری را جلب می‌کند.

معماری داخل مسجد سلیمانیه

با توجه به عظمت حکومت سلطان سلیمان در زمان ساخت مسجد سلیمانیه، این عمارت کاربردهای مختلفی داشته است؛ برای مثال داخل مسجد امکانات متنوعی مانند بیمارستان، مدرسه، آشپزخانه، کاروان‌سرا برای اقامت مسافران و حمام عمومی وجود داشته است؛ به همین دلیل بسیاری از نیازمندان برای دریافت غذا و استراحت در این مجموعه از راه‌های دور و نزدیک به مسجد سلیمانیه می‌رفتند. همچنین یکی از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام که در آن مجموعه‌ای بزرگ از کتب خطی اسلامی ارزشمند قرار دارد، در این مسجد قرار گرفته است.
در معماری این بنا سادگی و زیبایی خاصی به چشم می‌خورد. وجود ستون‌های بزرگ مرمرین بر عظمت مسجد افزوده است. در معماری آن نیز کاشی‌ها و تذهیب‌های زیبایی وجود دارد که طبق مدارک تاریخی برخی از آن‌ها به دست هنرمندان ایرانی اهل خراسان ساخته‌ شده‌اند.
به ازای هرکدام از گنبدهای مسجد، یک ستون دایره‌ای زیر آن قرار گرفته است. داخل گنبد اصلی با آویزهایی از سنگ مرمر تزئین شده است و بیرون آن‌ها به رنگ آبی، سفید و زرد درآمده است؛ داخل دیگر ستون‌های صحن اصلی نیز با نقاشی‌های رنگ روغن تزئین شده‌اند. با اینکه اغلب ستون‌ها با سنگ مرمر سفید و زرد ساخته شده‌، ستون‌های نزدیک در ورودی اصلی از سنگ سماقی ساخته شده و در تزئین آن‌ها از ظریف‌ترین شیوه‌های معماری بهره برده شده است. محراب این مسجد نیز سادگی زیبایی دارد و دو طرف آن کاشی‌هایی بزرگ دیده می‌شوند که با خطی خوش آیات قرآن را روی آن نوشته‌اند.
کف صحن مسجد سلیمانیه نیز با سنگ‌های مرمر سفید پوشیده شده است و تنها مقابل ورودی اصلی این مسجد یک مربع بزرگ سماقی رنگ وجود دارد. همچنین فرش‌های دستباف زیبایی نیز در گوشه و کنار این مسجد وجود دارند و به زیبایی آن افزوده‌اند. داخل این مسجد بزرگ مساحتی به ابعاد ۵۸ در ۵۹ مترمربع دارد و با وجود این مساحت زیاد، معماری شگفت‌انگیز سینان، معمار این بنا، باعث شده تا صدای اذان در همه جای این مسجد، بدون نیاز به بلندگو به وضوح شنیده شود.
روشنایی این مسجد در روز تقریباً با ۱۳۸ پنجره‌ی موجود در آن تأمین می‌شود و فضای زیبایی به مسجد می‌بخشد. در گذشته برای تأمین روشنایی مسجد در شب، از شمع استفاده می‌‌کردند و با ۲۷۵ شمع فضای مسجد را نورانی می‌کرده‌اند. دود این شمع‌ها نیز توسط دریچه‌های مختلف از فضای اصلی مسجد دور می‌شده است.
اگرچه این مسجد از نظر زیبایی و تزئینات داخلی به پای مسجد ایاصوفیه نمی رسد اما ازنظر روشنایی با ۲۰۰ پنجره رنگی و باز بودن فضای داخلی بهتراز ایاصوفیه است و یکی از جاذبه های گردشگری استانبول به حساب می‌آید.

قسمت های مختلف مسجد سلیمانیه

این مسجد زیبا تنها کاربری عبادت ندارد بنابراین علاوه بر سرسرای عبادت دارای ۴ مدرسه ی قرآن، حمام، یک کاروانسرا، یک آشپزخانه ی عمومی (امروزه تبدیل به آشپزخانه عمومی شده) و یک کاروانسرا (به روی عموم بسته است) است که در ادامه به توضیح و بررسی بیشتر این بخش‌ها خواهیم پرداخت.

کتابخانه‌ی مسجد: همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم، کتابخانه‌ی این مسجد از مهم‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است. در این مجموعه، کتب نفیس خطی بسیاری وجود دارد. تعداد نسخه‌های خطی این کتابخانه‌ی بزرگ بین ۹۰ تا ۱۲۰ هزار نسخه است که از این نسخ حدود ۶۰ تا ۷۰ هزار نسخه به زبان عربی، ۲۵ تا ۳۰ هزار نسخه به زبان عثمانی، ۱۲ تا ۱۵ هزار نسخه به زبان فارسی هستند. وجود آثار ارزشمندی از نویسندگان مهمی همچون «عاطف افندی»، «نورالدین آغا»، «ایوب سلطان جامعی»، «پرتو پاشایی» و «نور عثمانیه» بر اهمیت این کتابخانه افزوده است.

مهمانسرا و آشپزخانه: سلطان سلیمان پادشاه قدرتمند عثمانی، مهمانسرا و آشپزخانه‌ای نیز برای این عمارت در نظر گرفت تا مسافران و فقرا بتوانند از فضای مهمانسرا و اغذیه‌ی آشپزخانه استفاده کنند. امروزه این کاروانسرا برای عموم مردم و خریداران بلیط هواپیما قابل دسترس و بازدید نیست اما آشپزخانه‌ی آن همچنان فعال است و غذاهای خوش‌طعم ترکی طبخ می‌کند.

حمام سلیمانیه: حمام سلیمانیه از بخش‌های مهم این مجموعه است. در این حمام باستانی معماری حمام‌های ترکی به خوبی قابل مشاهده است و این حمام از بخش‌های مهم و جذاب برای گردشگران محسوب می‌شود.

بیمارستان و مدرسه مسجد سلیمانیه: بیمارستان این مجموعه با معماری زیبایش، در گذشته از پیشرفته‌ترین و مجهزترین مراکز درمانی عثمانی با ۲۰ اتاق مجهز بوده است. امروزه اما ساختمان این بیمارستان در اختیار کارخانه‌ی چاپ ارتش ترکیه قرار گرفته است. مدرسه‌ی سلیمانیه نیز در زمان‌های قدیم محلی برای آموزش مباحث دینی و سایر علوم به کودکان بوده است.

موزه مسجد سلیمانیه: این موزه که موزه‌ی اسلامی نیز نامیده می‌شود، محلی است که بسیاری از اشیا و وسایل باستانی مربوط به بخش‌های مختلف مسجد سلیمانیه در آن نگه‌داری می‌شود. نمونه‌هایی از آثار مربوط به دوره‌های مختلف حکومت‌های اسلامی نیز در این موزه موجود است. از مهم‌ترین این آثار می‌توان به انواع ظروف چینی و فلزی، لوازم خطاطی، برخی وسایل مربوط به حمام سلیمانیه، نسخه‌هایی قدیمی از قرآن کریم، لباس‌های منسوب به اهل بیت (ع) و ... اشاره کرد.

اتفاقات جانبی مسجد سلیمان استانبول

این مسجد تاریخی، وقایع و حوادث بسیاری را پشت سر گذاشته است. برخی از این حوادث باعث آسیب به بنای مسجد سلیمانیه شده است. گرچه پس از هر حادثه، مسجد مورد بازسازی قرار گرفته است، با این همه بنایی که امروزه شاهد آن هستیم با بنای اولیه‎‌ی مسجد سلیمانیه تفاوت‌هایی دارد. اولین آسیبی که به بنای مسجد وارد شد، مربوط به آتش‌سوزی سال ۱۶۶۰ است. در این آتش‌سوزی بخش بزرگی از مسجد تخریب شد که این خرابی‌ها تا سلطنت سلطان محمد عثمانی نیز برجای ‌ماند. اما در سال‌های پس از آن مسجد با مقداری تفاوت نسبت به بنای اولیه، بازسازی شد. حادثه‌ی ناگوار بعدی، زلزله‌ی سال ۱۷۷۶میلادی بود که طی آن مسجد آسیب زیادی دید و سپس طی بازسازی‌ها و تعمیرات صورت گرفته، معماری آن تغییرات بیشتری کرد.
در طول جنگ جهانی دوم از محوطه‌ی مسجد به عنوان پناهگاه نظامیان و انبار مهمات جنگی استفاده می‌شد، همین امر سبب شد تا در یک حادثه، انفجار بزرگی در حیاط مسجد رخ دهد و آسیب‌ بسیاری به بنای مسجد وارد شود. بعد از این حادثه نیز بنای مسجد مرمت شد اما با وجود این بازسازی‌ها، چیزی که امروز از مسجد سلیمانیه مشاهده می‌‌کنیم، با ساختمان اولیه‌ی آن تفاوت دارد.

مقبره های مسجد سلیمانیه

علاوه بر آرامگاه های خود سلطان سلیمان، مقبرهی همسرش رکسلانا و دخترش مهریماه همچنین آرامگاه‌ سلطان سلیمان دوم و سلطان احمد دوم و یگ گورستان پشت دیوارهای مسجد است که بازدید برای عموم به صورت آزاد نیست. مقبره معمار این بنای بی همتا در خارج از مسجد و در تقاطع خیابان میمار سینان و خیابان شیفاهانه برای بازدیدکندگان باز است.

معمار مسجد سلیمانیه استانبول

معمار این بنای فوق‌العاده معمار سینان (Mimar Sinan)، از معماران مشهور حکومت عثمانی ‌است. سینان تا سال‌ها به عنوان مهندس ارتش خدمت می‌کرد، پس از آن به دربار راه یافت و توانست سمت معمار ارشد سلطنتی را کسب کند و به مدت ۵۰ سال نیز همین مقام را حفظ کند. این معمار بزرگ که مورد توجه خاص سلطان سلیمان بود، در دوران زندگی خود نیز معمار مشهوری بود و شهرت این معمار برجسته در آن دوران به خارج از مرزهای عثمانی نیز می‌رسید. مهم‌ترین اثر معمار سینان مسجد سلیمانیه‌ی استانبول است که همان‌طور که ذکر شد، ساخت آن ۷ سال به طول انجامید. بسیاری از آثار باقی‌مانده از دوران حکومت عثمانیان به دست معمار سینان یا شاگردان او ساخته‌ شده‌اند.


کلام آخر
مسجد سلیمانیه یکی از اماکن تاریخی و مذهبی مهم در شهر استانبول است. این مسجد که پس از مسجد ایاصوفیه، دومین مسجد بزرگ و مهم شهر به شمار می‌آید، بازدیدکنندگان بسیاری را از سراسر دنیا به خود جذب می‌کند. در این نوشته به تفصیل در مورد تاریخچه‌ی این مسجد، معماری آن، بخش‌های مختلف مسجد، معمار بزرگ آن و وقایعی که این بنا در گذر زمان از سر گذرانده است، توضیح دادیم تا درصورتی‌که قصد خرید بلیط ارزان استانبول و سفر به این مقصد دیدنی را داشتید، بازدید از این مسجد را فراموش نکنید و از جنبه‌های تاریخی و فرهنگی و مذهبی آن نهایت استفاده را ببرید!

آدرس: استانبول، ناحیه اروپایی فاتح، محله سلیمانیه ، خیابان پروفسور سیداک سامی انار
زمان پیشنهادی بازدید: ۳۰ دقیقه الی ۱ ساعت