آب انبارهای یزد

یزد و علت ساخت آب انبارهای بسیار

یزد یکی از استان‌های گرم و خشک ایران می‌باشد که از میزان بارش سالیانه کمی برخوردار است برای همین ساکنین این شهر از گذشته دغدغه ذخیره کردن آب شرب به خصوص فصول گرم سال را داشتند و همین امر باعث شد آب انبا‌ر و قنات‌های بسیاری در شهر یزد ساخته شود تا آنجایی که از شهر یزد را به نام شهر قنات یاد می‌کنند.
شهر یزد آن قدر جاذبه‌های گردشگری دارد که قطعا با یک بار سفر کردن نمی‌توان از آن‌ها دیدن کرد پس اگر قبلا هم از شهر یزد بازدید کردید می‌توانید مطمئن باشید که هنوز هم مکان‌های بسیاری در شهر یزد برای بازدید وجود دارد پس بدون درنگ بلیط هواپیما یزد را خریداری کنید تا این بار به بازدید از آب انبار‌های این شهر برویم.

تاریخچه آب انبارهای یزد

در گذشته گرما و بارش کم شهر یزد باعث شد اقدام به ساخت سازه‌ای هوشمند در زمان خود کنند بنایی که نه تنها می توانستند آب را ذخیره کنند بلکه می‌توانستند آب را به صورت خنک نگهداری کند. نام این سازه آب انبار است که اگرچه امروزه جای خود را به دستگاه‌های آب شیرین کن داده اند اما تبدیل به جاذبه‌‌های دیدنی شهر یزد شده اند و هر ساله گردشگران زیادی را به سمت خود می‌کشاند. جالب است بدانید درشهر یزد به طور کلی حدود ۳۵۰ آب انبار وجود داشته است که البته همه‌ی آن‌ها از نظر معماری همانند آب انبارهای کنونی نبوده اند اما کاربری ذخیره آب داشتنه‌اند. و جالب‌تر از آن اینکه با وجود پیشرفت تکنولوژی هنوز هم این آب انبارها در برخی نقاط بیابانی استفاده می‌شوند.
این آب انبارها علاوه بر نگهداری و ذخیره آب خنک دارای کاربرد دیگری به عنوان یخچال برای نگهداری یخ بودند بنابراین به یخچال نیز معروف اند و امروزه می‌توانید در یکی از شهرهای یزد به نام میبد از بزرگترین یخچال خشتی ایران دیدن کنید.

معماری آب انبارهای یزد

آب انبارها دارای انواع مختلفی بودند تعدادی از آن‌‌ها همگانی برای استفاده عموم بود برخی نیز خانگی و برای استفاده شخصی بود، تعدادی دیگر کوهستانی، کاروانسرایی و بین شهری بود. بنابراین از نظر کارایی نیز متفاوت بودند از این رو دارای معماری متفاوتی هم بودند. بدین صورت که آب انبارهای داخل شهر زیباتر و با تزئينات بیشتر بود اما آب انبارهای بیابانی و بین‌شهری دارای معماری بسیار ساده داشت. اما به طور کلی اکثر آب انبار‌ها دارای سقفی مخروطی و گنبدی شکل بودند تا مانع گرم شدن آب شود.
وظیفه خنک کردن آب در این آب‌انبارها را بادگیرها به عهده دارند، بادگیرهایی که به شکل بسیار هوشمندانه ای ساخته شدند و به عنوان کولرهای بادی عمل کنند. از همین روی می‌توانید بادگیرهای متعددی را در ابعاد بزرگ و کوچک نه تنها در آب انبارها بلکه در خانه‌ها و در جای‌جای شهر یزد ببینید تا به علت مشهور بودن شهر یزد به شهر بادگیرها پی‌ببرید.
از ویژگی هوشمندانه‌ای که در ساخت این آب انبارها استفاده شده وجود اتاق ها و تالارهایی است تا فشار آب جمع شده در گودال را کم کند و آسیبی به بنا وارد نشود.

مصالحی که در ساخت آب انبارها مورد استفاده قرار می‌گرفت عمدتا سنگ، خشت و آجر بود تا آب را برای مدت‌های طولانی تری خنک نگه‌دارد. از دیگر مشخصات این مخازن آبی وجود حفره و گودالی بزرگ چندین متر پایین تر از سطح زمین بود تا از گزند گرما به دور باشد. همچنین دسترسی به استخر نگهداری آب از طریق راه پله‌هایی طویل امکان پذیر بود. با وارد شدن به آب انبارها و پایین رفتن از پله‌‌های آن وزش باد خنک و دلپذیری را احساس می‌کنید که نشان دهنده عمل کردن بادگیرها با گذشت سال‌های بسیار است اگرچه به دلیل نبودن آب در آب انبارها سرمای کمتری نسبت به گذشته حس می‌شود.
جالب است بدانید در برخی از آب انبارها به غیر از استخر نگهداری آب قسمت‌های دیگری چون سقاخانه، سنگاب، تالارها و اتاق‌های خنکی برای استراحت مسافران وجود دارد. اگر معماری آب انبارها برایتان جالب است می‌توانید برای خرید آنلاین بلیط هواپیما اقدام کنید تا علاوه بر آب انبارهای یزد از دیگر جاذبه‌های دیدنی آن بازدید کنید.

چرا بازدید از آب انبارهای یزد پیشنهاد می شود؟

آشنا شدن با نحوه زندگی و ذخیره کردن آب برای مصارف متعددی چون کشاورزی و شرب در گذشته.
شهر یزد به دلیل داشتن آب‌انبار، قنات و بادگیرهای متعدد نه تنها در ایران بلکه در جهان شهرت دارد. که در این مقاله به تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم.
آب انبار شش بادگیر
این آب انبار با ۱۲ مترارتفاع و دارا بودن ۶ بادگیر بر بلندای آن یکی از بلندترین آب انبار یزد محسوب می‌شود که قدمت آن به دوران حکومت قاجاریان بازمی‌گردد و با مهمترین آب جاری آن زمان به نام وقف آباد سیراب می‌شده است.
از آنجایی که تعداد بادگیرهای آب انبار حاکی از وسعت آن دارد، وجود ۶ بادگیر و گنجایش ۲۰۰۰ متر معکبی استخر این آب انبار نیز تصدیق کننده‌ای این گفته است.
البته باستان شناسان می‌گویند ۳ بادگیر آن از قدمت بالاتری برخوردار است بدین صورت که ۳ بادگیر همزمان با ساخت آب انبار بنا شده و تعداد دیگر به هنگام بازسازی به آن اضافه شده است.
ساختمان این بنا دارای دو ورودی است که گفته می‌شود ورودی بخش جنوبی برای مسلمانان و ورودی بخش شمالی برای زردشتیان این منطقه در نظر گرفته شده بود. البته عده‌ا نیز می‌گویند به دلیل قرار گیری این آب انبار در بخش مرکزی و شلوغ شهر دارای دو ورودی برای کنترل جمعیت می‌باشد. ارتفاع مخزن و بادگیرها، معماری زیبای بادگیر، سردرهای زیبا و تزیینات آجری با مقرنس كاری و كاربندی های چشم نواز همه و همه باعث می‌شود گردشگران زیادی را دراطراف این آب انبار ببینید.

آب انبار امیرچخماق
این آب انبار که بادگیرهای آن در نزدیکی مجموعه تاریخی وبی نظیر میدان امیرچخماق دیده می‌شود در سال ۸۴۵ هجری قمری به دستور همسر جلال الدین امیر چخماق ساخته شد. بر فراز این آب انبار ۵ بادگر وجود دارد اما در قسمت سردر آجری آن خبری از تزئینات زیبا نیست.

آب انبار جنک
از آنجایی که قدمت این آب انبار به دوران تیموری می‌رسد جز قدیمی ترین آب انبارهای یزد محسوب می‌شود که پشت مسجد جامع این شهر قرار گرفته. مصالح به کار رفته در ساخت این بنا متشکل از آجر، ملات ساروچ و خشت و گل است. اما متاسفانه تنها آب انبار تک بادگیر یزد رو به ویرانی است. جالب است بدانید معنی اسم این آب انبار برگرفته از کلمه جِنُک به معنی جن در گویش یزدی می‌باشد زیرا معتقد بودند در این آب انبار جن‌ها زندگی می‌کردند.

آب انبار رستم گیو
این آب انبار که نام خود را از شخصی به همین نام گرفته است که دستور و هزینه ساخت آن را به شخصی به نام حاج محمدابراهیم خرمشاهی واگذار می‌کند و ارباب جمشید امانت را برای بازرسی از ساخت این بنا تعیین می‌کند. این بنا که متعلق به دوران حکومت قاجاریان می‌باشد گغته می‌شود ساخت آن حدود ۲ سال به طول انجامیده است. اگرچه امروزه آب انبار گیو از آب قنات‌های این شهر محروم است اما در گذشته یکی از بزرگترین و مهم ترین آب انبارهای این شهر بوده است. با وجود اینکه مخرن این آب انبار گنجایش ۲۳۰۰ مترمکعب آب دارد اما دارای ۴ بادگیر است. اگر به نقش و نگارهای سقف آجری و گنبدی شکل آن از بیرون نگاه کنیم متوجه نقش و نگاری همانند درخت سر می‌شویم که علاوه براینکه یکی از نقوش ایرانی است تداعی کننده معنی جاودانگی نیز می‌باشد.

آب انبار گلشن
آب انبار گلشن در محله گازرگاه یزد قرار دارد و دارای ۴ بادگیر با ارتفاع ۱۳ متری از سطح زمین است که با توجه به نحوه ساخت آن، مي توان گفت كه اين بنا با پوشش آجری خود متعلق به دوره معاصر است. در این بادگیر می‌توانید به خوبی همنشینی فرهنگ زدتشی در کنار شیعه ببینید زیرا این آب انبار دارای دو پاشیر( راهرو پلکانی برداشت آب) جداگانه برای این دو فرهنگ است.

آب انبار هفت بادگیری عصرآباد
این آب انبار به دست یک زردشتی در دوران ناصرالدین شاه قاجار و در روستای عصر آباد زارچ بنا شده است که به دلیل تعداد بادگیر و داشتن دو مخزن آب جز نادر ترین آب انبارهای ایران است. از ویژگی‌های این آب انبار قرار گیری بادگیرهای آن است که از نمای دور گویی هر هفت بادگیر در امتداد یک‌دیگر قرار گرفته‌اند. همچنین تزئینات لبه بادگیرها که به صورت دندان موشی و زیگزاگی هستن نمی‌توان غافل شد.

آب انبار دوشیر اشکذر
این آب انبار که قدمت آن به دوران قاجاربه برمی‌گردد دارای هفت بادگیر می‌باشد که در روستای عصرآباد یزد قد علم کرده است.