خانه موزه ابوالحسن صبا | هنرمند برجسته موسیقی ایران

یکی از استادان نامی ایران در صنعت موسیقی، استاد ابوالحسن صبا است که یک موسیقی دان و آهنگ ساز بزرگ در ایران بوده و ساز زیبای ویولن را به خدمت موسیقی ایران درآورده است. وی از هنرمندان برجسته موسیقی در نیمه قرن اول می باشد و شاگردان موفق و با استعداد بسیاری را در صنعت موسیقی ایران پرورش داده است. استاد صبا روش هایی که در نواختن سازهای ایرانی به کار گرفت، نوازندگان نسل های بعدی را بسیار تحت تأثیر قرار داد که در این مطلب به بازدید خانه موزه صبا از موزه‌های تهران می‌پردازیم.

زندگی استاد ابوالحسن صبا

طبق روایات استاد ابوالحسن صبا در سال ۱۲۸۱ و یا چهارم فروردین ماه سال ۱۲۸۲ چشم به جهان گشوده است. وی در محله ظهیرالسلام تهران و در یک خانواده موسقی و هنر دوست متولد شده بود. ابوالقاسم خان کمال السلطنه، پدرش از خاندان فضل و هنر و نوه ملک الشعرای دربار فتح علی شاه قاجار، محمود خان صبا بود. صبا، نام جد بزرگ این خاندان بود و بعدها به عنوان نام خانوادگی برگزیده شد. ابوالحسن صبا از همان دوران کودکی به موسیقی علاقه مند بود. ابوالقاسم خان، پدر استاد صبا که خود در صنعت موسیقی فعالیت داشت و بدان بسیار علاقه داشت، صبا را از سن شش سالگی برای آموزش نوازندگی نزد دوستان موسیقی دان و استاد خود می برد. صبا با آغاز موسیقی در دوران کودکی، در دوران جوانی دیگر شیفته موسیقی شده بود و زمانی که به مدرسه می رفت، در زنگ های تفریح برای هم کلاسی هایش سه تار می نواخت.
صبا چندین ساز ایرانی را می توانست هنرمندانه بنوازد و تمام آموزش ها را نزد استادان برجسته عصر خود دیده بود. استاد ویولن وی حسن خان هنگ آفرین، استاد تار و سه تار میرزا عبدالله و درویش خان، استاد سنتور علی اکبر شاهی، استاد کمانچه حسین خان و استاد تنبک حاجی خان ضربی بودند. از آن جایی که علاقه و اشتیاق صبا به موسیقی ستودنی بود، وی از رفتن به کالج آمریکایی صرف نظر کرد و مدرسه عالی موسیقی را ترجیح داد. علی نقی وزیری، یکی از نوازندگان برجسته تار در ایران بود که در سال ۱۳۰۲ یک مدرسه عالی موسیقی تأسیس کرد و صبا هم در آن جا تحصیلاتش را ادامه داد. ابوالحسن صبا توانست در این مدرسه سبک جدیدی را در نواختن ویولن به وجود بیاورد و تأثیر شگفتی در نواختن این ساز در دنیای موسیقی ایران بیافریند. صبا معتقد بود تا قبل از او، ویولن در ایران با تقلید از کمانچه به شکل مخشوش و نالایقی نواخته می شد.

ابوالحسن صبا توانست در سن ۲۲ سالگی دانشجوی ممتاز مدرسه عالی موسیقی شود و احترام و تشویق اساتید موسیقی را به دست آورد. "قطعه زرد ملیجه"، نخستین اثر ضبط شده صبا بود که در سال ۱۳۰۶ در میان دو بند سرود "ای وطن" با صدای روح انگیز با ویولن نواخته شده بود. این قطعه در زمان خود توجهات زیادی را به خود جلب کرد. در سال ۱۳۰۶ استاد صبا با یاری و حمایت استاد علی نقی وزیری مدرسه موسیقی در رشت تأسیس کرد و دو سا در رشت اقامت گزید. وی در این مدت علاوه بر تدریس موسیقی به روستاها و کوهپایه های اطراف رشت می رفت و با گوش سپردن به نغمه ها و آهنگ های محلی سعی در جمع آوری آن ها داشت.
صبا تمام آن چه را که از نی و ساز و آواز چوپانان گوش می داد، به روی کاغذ با دقت می نوشت و سپس آن ها را برای مردم می نواخت. به اعتقاد وی نغمه ها و آهنگ های محلی سرچشمه اصلی موسیقی سنتی ایرانی هستند. بنا به گفته های دکتر تقی تفضیلی، موسیقی شناس و نویسنده ایرانی درباره استاد صبا، وی مدام نگران ادعاهایی مبنی بر غم انگیز و پر درد بودن موسیقی ایرانی بود. به همین سبب او سعی داشت تا موسیقی نشاط انگیز اصیل ایرانی را بیابد تا مبادا با ورود موسیقی غیرایرانی صدمه ای به موسیقی ایران وارد شود. استاد صبا را به دلیل حفظ سنت موسیقی ایرانی، از افتخارات موسیقی ایران می نامند.
ارمغان هایی که صبا در این دو سال از گیلان حاصل کرده بود شامل قطعات بسیار زیبای دیلمان، رقص چوبی قاسم آبادی، امیری و کوهستانی مازندرانی هستند. صبا با زندگی در رشت روح معلمی خود را پرورش داده بود و پس از بازگشت به تهران در دو اتاق از خانه پدری‌اش که بزرگ هم بودند، کلاس های موسیقی برپا می کرد.

صبا در سال ۱۳۱۱ با دخترعموی نیما یوشیج به نام منتخب اسفندیاری که یکی از شاگردانش هم بود، ازدواج کرد و صاحب سه فرزند با نام های غزال، ژاله و رکسانا شد. صبا به تشویق دخترانش به موسیقی چندان تمایلی نداشت و بنا به گفته دخترش غزاله که از زبان پدرش شنیده بود، صبا از نسل خود موسیقی دان نمی خواست. صبا به دلیل تحصیل در مدرسه موسیقی، به عنوان موسیقی دان شناخته شده بود تا که در سال ۱۳۱۸ "رادیو تهران" صدای ساز و آواز او را پخش کرد و از آن پس به عنوان یگانه استاد ویولن ایران نامیده شد.
صبا در کنار ویولن سازهای دیگر را نیز با استفاده از تجارب و مهارت های خود تعلیم می داد و به دنبال روش های غربی نمی رفت. او بیشتر زمانش را حتی تا دیروقت صرف تدریس موسیقی می کرد و از هنرجویانی که وضعیت مالی خوبی نداشتند، مبلغی دریافت نمی کرد. علی تجویدی، فرامرز پایور، رحمت الله بدیعی، منوچهر جهانبگلو، امیر همایون خرم و ملکه برومند ازجمله هنرمندانی هستند که حاصل تلاش های استاد صبا بوده و در سایه او به عرصه موسیقی پا گذاشته بودند.

آثار مکتوب صبا نیز عبارت اند از:
بهارمست، زنگ شتر، در قفس، به یاد گذشته، چهار مضراب های گوناگون.
هنرها و استعدادهای استاد صبا در موسیقی خلاصه نمی شدند و او در دوران جوانی در مدرسه کمال الملک هنر نقاشی را نیز آموخته بود و همچنین، با ادبیات کلاسیک و جدید ایران و زبان انگلیسی آشنایی کامل داشت. وی در خلوت تنهایی اش سه تار می نواخت و معتقد بود سه تار بهترین سازی است که می توان با نواختن آن احساسات را بیان کرد. وی از شاعران معاصر با نیما یوشیج و شهریار رابطه نزدیکی داشت.
استاد صبا تمام عمر برای تعلیم موسیقی تلاش کرد و سرانجام در سن پنجاه و پنج سالگی بر اثر ناراحتی قلبی در ۲۹ م آذر ماه سال ۱۳۳۶ در تهران درگذشت. پیکر وی با مراسم تشییع باشکوه در گورستان ظهیرالدوله تهران (خیابان دربند) به خاک سپرده شد.

معماری خانه ابوالحسن صبا

موزه استاد صبا ۲۳۰ متر مربع مساحت دارد و در ورود به آن، یک حوض کوچک پر آب در وسط حیاط وجود دارد که زیبایی و نشاط خاصی به موزه بخشیده است. در سمت راست دالانی وجود دارد که با عبور کردن از جلوی اتاق نگهبان به آن می رسید و موزه نیز از همان جا شروع می شود. یک زیرزمین نیز وجود دارد که به حوض خانه های قدیمی شباهت داشته و در گذشته محل تدریس استاد صبا برای استادانی چون غلامحسین بنان، علی اکبر شهنازی، فرامرز پایور، علی تجویدی، احمد عبادی، علی اصغر بهاری و... بوده است.
معماری موزه استاد ابوالحسن صبا بسیار ساده، باصفا و دلنشین است و کاملا به سبک خانه‌های قدیمی ایرانی می باشد. این خانه به وصیت استاد صبا پس از مرگش در ۲۹ آبان سال ۱۳۵۳ به موزه تبدیل شد. در این خانه ۵ اتاق، یک زیرزمین و حیاط کوچک وجود دارند. اگر به چنین بناهایی علاقمندید رزرو اقامتگا‌ه‌های بوم گردی درخور سلیقه‌تان است.

ناگفته هایی از خانه موزه صبا

موزه استاد صبا، خانه مسکونی اجدادی وی می باشد که پدرش ابوالقاسم صبا آن را خریده بود و تا هفت پشت از خاندان در آن زندگی کرده بودند. این خانه پس از مرگ استاد توسط برای بزرگداشت و ارج نهادن به میراث وی به وزارت فرهنگ و هنر فروخته شد. همسر استاد صبا لوازم شخصی، نت های شاگردان استاد، عکس های استاد از دوران کودکی تا بزرگسالی، اسناد، نامه ها و مکاتبات استاد را به موزه اهدا کرد. خانه استاد صبا نبش بن بست در خیابان ظهیرالاسلام واقع شده و در اطراف آن مغازه های کاغذفروشی و فروشگاه‌های زیادی وجود دارند.

بخش های مختلف خانه موزه استاد ابوالحسن صبا

در موزه استاد صبا بخشی به تصاویر، نامه های اداری، مکاتبات و اسناد، وسایل شخصی از جمله عینک، قلم، دوات، کت و شلوار رسمی، ماسک گچی و اشعار و نوشته های استاد اختصاص یافته است. در بخشی دیگر، مجموعه ای از سازها وجود دارند که دارای ارزش و قدمت کم نظیری هستند. در آخرین بخش موزه، مجموعه ای از یادگاری های خانم اسفندیاری، همسر استاد به نمایش گذاشته شده اند و شامل ۹۰ عروسک با لباس های مختلف قومی و محلی ایرانی می باشد. خانم اسفندیار، همسر استاد صبا بانوی هنرمند و اولین زنی بود که نگارش دستور صنایع دستی و خیاطی را انجام داد و علاوه بر گردآوری هنرهای دستی چون خیاطی و گلدوزی در قالب کتاب، به تدریس نیز می پرداخت. عروسک هایی که خانم اسفندیار در موزه به نمایش درآورده است، شامل لباس های محلی مناطقی چون قم، یزد، خراسان، کردستان، گیلان، بندرعباس، ترکمن صحرا و ... می باشند.

هزینه و زمان پیشنهادی بازدید از خانه موزه استاد ابوالحسن صبا

موزه استاد صبا همه روزه از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۱۵:۳۰ بعدازظهر به روی عموم باز است و هزینه ورودی ندارد و می‌توانید به صورت فردی یا با تور گردشگری به این منطقه بیایید.

فصل مناسب برای بازدید از موزه صبا چه زمانی است؟

موزه استاد صبا در تمامی فصول قابل بازدید است.

چگونه به خانه موزه استاد ابوالحسن صبا برویم؟

خانه استاد صبا نبش بن بست در خیابان ظهیرالاسلام واقع شده و در اطراف آن مغازه‌های کاغذفروشی و فروشگاه‌های زیادی وجود دارند. فراموش نکنید از باغ موزه نگارستان که بسیار نزدیک به خانه موزه ابوالحسن صبا است نیز دیدن کنید.

در نزدیکی خانه موزه استاد ابوالحسن صبا از چه جاهای دیدنی دیگری می توان بازدید کرد؟

باغ موزه نگارستان: ۴۵۰ متر (۵ دقیقه پیاده روی)
خانقاه صفی علیشاه: ۵۰۰ متر (۶ دقیقه پیاده روی)
موزه تاریخ مفاخر: ۶۰۰ متر (۷ دقیقه پیاده روی)
بازار بزرگ بهارستان: ۶۰۰ متر (۹ دقیقه پیاده روی)
موزه هنرهای ملی: ۸۰۰ متر (۹ دقیقه پیاده روی)
عمارت مسعودیه: ۲.۷ کیلومتر (۱۰دقیقه با ماشین)
موزه جواهرات ملی ایران: ۳.۱ کیلومتر (۹ دقیقه با ماشین)
شمس العماره: ۳.۳ کیلومتر (۱۳ دقیقه با ماشین)
کتابخانه و موزه ملی ملک: ۳.۵ کیلومتر (۱۲ دقیقه با ماشین)
کاخ گلستان: ۳.۶ کیلومتر (۱۵ دقیقه با ماشین)

چه هتل هایی در نزدیکی خانه موزه ابوالحسن صبا برای اقامت وجود دارند؟

فاصله از موزه استاد صبا:
هتل ۳ ستاره شیراز: ۴دقیقه با ماشین
هتل مهر: ۹ دقیقه با ماشین
هتل ثامن: ۹ دقیقه با ماشین
هتل بزرگ فردوسی: ۹ دقیقه با ماشین

چه رستوران ها و غذاخوری هایی نزدیک به خانه موزه استاد ابوالحسن صبا هستند؟

رستوران دهه شصتیا: ۱.۱ کیلومتر
رستوران عادل: ۱.۹ کیلومتر
رستوران ساعی: ۲ کیلومتر
کافه رستوران سمیه: ۲.۳ کیلومتر
رستوران سنتی رستان: ۲.۵ کیلومتر
رستوران ایده آل: ۲.۶ کیلومتر
رستوران شماعیان: ۲.۷ کیلومتر