آرامگاه بایزید بسطامی

درباره آرامگاه بایزید بسطامی

آرامگاه بایزید بسطامی یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی مربوط به دوره ایلخانیان واقع در بسطام استان سمنان است. این بنا در مرکز شهر بسطام و در مجاورت مسجد جامع و مدرسه شاهرخیه قرار دارد و مهم‌ترین اثر تاریخی این شهر محسوب می‌شود. سمنان مهد عارفان شهری است که سه عارف بزرگ تاریخ را به کشورمان هدیه داده است که آثار برجای مانده از آن‌ها همچون گنجینه‌ای برای ما و فرهنگ ایران عزیزمان محسوب می‌شود. سه تن از عرفای بزرگی که می‌توان با افتخار از آن‌ها یاد کرد بایزید بسطامی، ابوالحسن خرقانی و علاءالدوله سمنانی هستند که در میان آن‌ها بایزید بسطامی در عالم عرفان می‌درخشد. مجموعه آرامگاه بایزید بسطامی مجموعه‌ باشکوهی است که با سبکی نامنظم و کهن طراحی شده و شامل جاذبه‌های تاریخی، طبیعی، مذهبی و عرفانی از جمله امامزاده محمد، خانقاه یا صومعه بایزید، مسجد بایزید، مدرسه شاهرخیه، و چندین آرامگاه و بخش‌های دیگر است که در ادامه با آن‌ها بیشتر آشنا می‌شویم.

بایزید بسطامی چه کسی بود؟

بایزید بسطامی ملقب به سلطان العارفین از عارفان سرشناس و برجسته ایرانی در قرن سوم و از بزرگان اهل تصوف اهل سنت بود و شهرتی جهانی داشت. فلسفه وحدت وجود و موجود، اولین بار توسط بایزید بسطامی مطرح شد. او از شاگردان مهم و تراز اول امام جعفر صادق بوده که به حق او را سلطان العارفین نامیده‌اند. زیرا او یکی از پیشتازان مکتب تصرف و عرفان بوده است. او درحالی‌که از توحید سخن می‌گفت با مطرح کردن عشق الهی، مردم را به محبت به دیگران و دوست داشتن همه آفریدگان خداوند دعوت می‌کرد. با توجه به قدمت دوران بایزید بسطامی اطلاعات زیادی درباره این عارف بزرگ در دسترس نیست اما حکایت‌ها حاکی از آن است که این عارف نامی در بسطام متولد شد و جز یک‌بار سفر به حج باقی عمر خود را در بسطام گذراند.
او نیمی از عمر خود را به آموزش علم فلسفه در مسجد خانقاه اختصاص داد و جز تحصیل و آموزش فلسفه به کاری مشغول نبود. گرچه بعضی از روایات او را کشاورز معرفی کرده‌اند، اما صحت آن مشخص نیست. اجداد بایزید زرتشتی بودند و پدرش از مسلمانان محبوب و بزرگان شهر محسوب می‌شد که در زمان کودکی بایزید از دنیا رفت و مسئولیت تربیت و نگهداری از فرزندان بر عهده مادر بایزید که زنی مسلمان و دین‌دار بود قرار گرفت. بایزید دو بردار به نام‌های آدم و علی و دو خواهر داشت. بایزید بسطامی حدود ۷۳ سال زندگی کرد و در همان شهر بسطام دار فانی را وداع گفت. از بایزید بسطامی اثری که خود او به طور مستقیم آن را تألیف کرده باشد وجود ندارد. مجموعه آثار و سخنانی که امروزه از او به یادگار مانده است، حاصل ثبت و نگارش شاگردان و مریدان او است. کتاب النور من کلمات ابی طیفور نوشته ابوالفضل محمد بن علی سهلجی از مهم‌ترین آثار تاریخی مربوط به زندگی‌نامه بایزید است و بخشی از زندگی‌‌نامه و سخنان بایزید را شامل می‌شود. امروزه هر اطلاعاتی که درباره این عارف در دسترس است و در روایات منتشر می‌شود برآمده از همین کتاب است. سال‌ها بعد کتاب‌های جامع و کامل‌‌تری درباره بایزید منتشر شد که ازجمله آنان می‌توان به کتاب‌های دستور الجمهور فی مناقب سلطان العارفین ابی یزید طیفور نوشته ابوالحسن خرقانی و مناقب بایزید بسطامی نوشته یوسف بن محمد اشاره کرد.

معماری آرامگاه بایزید بسطامی

در معماری مجموعه آرامگاه بایزید آثاری از دوره‌های مختلف تاریخی از جمله صفویه، قاجاریه، ایلخانی و پهلوی دیده می‌شود. با وجود ساخت قسمت‌های مختلف اطراف آرامگاه بایزید بسطامی، خود آرامگاه تغییری نکرده است و تزئیناتی آن‌چنانی و مسحورکننده‌ ندارد و عمارتی ساده محسوب می‌شود که تنها دارای یک پنجره آهنی است. بسیاری از جهانگردان و سفرنامه نویسان از جمله ناصرخسرو و حمدالله مستوفی در سفرنامه‌های خود به توصیف مقبره بایزید پرداخته‌اند. سادگی بنای آرامگاه را می‌توان به زندگی عرفانی و شخصیت بایزید نسبت داد. سنگ قبر این عارف نامی از جنس مرمر و کریستال است و جملات معروفی از مناجات حضرت علی بر روی آن حک شده است. در واقع زیارت از مقبره اصلی زمان زیادی را از شما نمی‌گیرد و اکثر گردشگران برای بازدید از سایر قسمت‌های مجموعه که بسیار دیدنی و متنوع هستند، زمان بیشتری را صرف می‌کنند.

بخش‌های مختلف آرامگاه بایزید بسطامی و دیدنی‌های نزدیک به آن

مجموعه آرامگاه بایزید بسطامی شامل بخش‌های مختلفی از جمله خانقاه بایزید، رواق صفوی، منار بسطام، مسجد جامع، امام زاده محمد، برج کاشانه، گنبد غازان خان و مدرسه شاهرخیه است که به علت قدمت و ظرافت در معماری سنتی ایرانی و ظرفیت بالای گردشگری در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد جامع: مسجد جامع یکی از زیباترین مساجد تاریخ ایران در شهر بسطام و متعلق به سال ۷۰۶ هجری قمری است. مسجد بایزید بسطامی و مناره‌ای که در مجاورت آن قرار گرفته است، یکی از اجزا مجموعه دیدنی آرامگاه بایزید بسطامی در شهر سمنان محسوب می‌شوند. مسجد جامع را دو شبستان تشکیل داده است. شبستان مردان و شبستانی کوچک‌تر معروف به شبستان زنان که این شبستان در دوره ایلخانیان اواخر قرن هشتم بنا گردید. علاوه بر شبستان‌ها محراب مسجد جامع نیز از دیدنی‌ترین مکان‌های این بنا به شمار می‌رود. این محراب از کتیبه‌های بسیاری پوشیده شده که در بالاترین قسمت محراب کتیبه‌ای متعلق به زمان فتحعلی شاه به ‌چشم می‌خورد. سایر بخش‌های محراب نیز مملو از نقوش اسلیمی و هندسی است که زیبایی این مسجد را دوچندان کرده است. همچنین ورودی مسجد با ایوانی مملو از کاشی‌کاری‌های زیبا و خیره‌کننده‌ای است که توجه‌ شرکت‌کنندگان تور مسافرتی سمنان را به خود جلب می‌کند.
این مسجد یکی از آثار تاریخی است که جیمز بیلی فریزر، سیاح و گردشگر اسکاتلندی در ربع قرن نخست سده نوزده میلادی در حین سفرها و جهان گردی‌هایش از آن دیدن کرده است. این بنای پرنقش‌ونگار را از لحاظ ارزش فرهنگی، تاریخی و چشم نوازیش می‌توان با مسجد جامع نطنز هم‌ ردیف دانست. مسجد جامع در مجاورت برج کاشانه بسطام و در فاصله ۲۰۰ متری از آرامگاه بایزید بسطامی قرار گرفته است. برای رسیدن به این مسجد تاریخی از طریق بلوار آیت‌الله طالقانی وارد خیابان مهدیه شوید. در ابتدای خیابان مقبره بایزید بسطامی را می‌بینید که با فاصله کمی از آن مسجد جامع را نیز می‌توانید مشاهده کنید. معمولاً مسجد جامع از اذان صبح تا نیمی از شب میزبان گردشگران و خریداران بلیط هواپیما لحظه آخری سفرمارکت است. در این مسجد روزانه نماز‌های جماعت برگزار می‌گردد، بنابراین بهترین زمان بازدید هنگام اذان ظهر و مغرب است. بازدید از این بنای زیبای تاریخی رایگان است و نیازی به خرید بلیط و پرداخت هزینه ندارد.
گنبد غازان خان: یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری این مجموعه دیدنی گنبد غازان خان است. این بنای تاریخی در بخش شمالی مقبره بایزید بسطامی قرار دارد. معماری این بنا مربعی شکل است و گنبدی مخروطی شکل دارد. در بدنه خارجی طاق‌نماهایی که با کاشی‌های فیروزه‌ای گچ‌بری و آجر‌کاری تزئین شده‌اند، وجود دارد که مورد توجه هر گردشگری قرار می‌گیرد. امروزه موزه عرفان شرق که از دیگر جاذبه‌های شهر سمنان محسوب می‌شود در این بنا دایر است و مسافران می‌توانند در حین گشت‌وگذار در این بنا از موزه نیز دیدن کنند.


مدرسه شاهرخیه: مدرسه شاهرخیه دیگر مکان‌ دیدنی شهر بسطام و مجموعه تاریخی آرامگاه بایزید بسطامی و مربوط به دوره تیموریان است. این مدرسه از ۲۸ حجره در دو طبقه برای استفاده طلاب ساخته شده و دارای مسجد ایوان و زورخانه است. این بنا ۱۴۰۰ متر مساحت دارد و از بناهای اصلی مجموعه محسوب می‌شود.
امامزاده محمد: امامزاده محمد در ضلع جنوبی مجموعه واقع شده و مزاری با گنبدی مخروطی است که محل دفن نواده امام جعفر صادق است. گفته می‌شود امام او را برای راهنمایی مردم، همراه بایزید به بسطام فرستاده بود. این بنا معماری مشابه به گنبد غازان خان دارد و دارای ایوانی بلند و تزئینات آجری بسیار زیبایی در نمای خارجی خود است. بنای اولیه بقعه مربوط به غازان خان و تعمیرات آن مربوط به دوره الجایتو است.
خانقاه بایزید: خانقاه بایزید در سمت غربی آرامگاه قرار دارد و از سه اتاق کوچک و متصل به یکدیگر با سقف‌های کوتاه تشکیل شده است.
منار بسطام: با سیر و سیاحت در این مجموعه باستانی با آثار ارزشمندی آشنا خواهید شد که یکی از این آثار منار بسطام واقع در ضلع شرقی مسجد بایزید است. نام تاریخی این بنا منار بسطام بوده که هم‌زمان با ساخت مسجد در دوره سلجوقیه با ارتفاع ۱۴.۵ متر پایه‌گذاری شد. منار بسطام در سال ۵۱۴ هجری قمری ساخته شد. این بنا در طول حیات ۹۰۰ ساله خود شاهد حوادث گوناگونی بوده و تا امروز حوادث تلخ و شیرین زیادی را از سر گذرانده است تا به اثری ملی و جاذبه‌ای گردشگری تبدیل شود. این بنای آجرکاری شده با تزئینات گوناگون و معماری خاصی که دارد چشم و روح هر بیننده‌ای را نوازش می‌دهد. این اثر تاریخی معماری زیرکانه و بدون نقصی دارد. پلکان‌های مارپیچی و روزنه‌هایی در سراسر دیواره وجود دارند که نور را به داخل منار می‌تاباند و روشنایی منار را تأمین می‌کنند. پلکان‌های منار همان‌طور که به آن اشاره شد مارپیچی بوده و به دور منار حلقه زده و خیلی هوشمندانه تا بالای آن ادامه یافته است. یکی از عجایب این سازه حرکات و تکان‌هایی است که با قدم گذاشتن بر بالای مناره آن‌ها را به‌وضوح حس خواهید کرد.
برج کاشانه: برج کاشانه نیز در این مجموعه و در جنوب شرقی مسجد جامع واقع شده و قدمت آن متعلق به سال ۷۰۰ هجری قمری است. بلندای این برج از درون ۲۴ متر و از بیرون نزدیک ۲۰ متر است. داخل برج فضایی ده ضلعی دارد که به روی آن‌ها طاق‌نماهایی کار شده است. در اطراف دالان که شبستان مسجد را به در ورودی برج متصل می‌سازد، آیت‌الکرسی و حدیثی از پیامبر گچ‌بری شده است.

بهترین زمان سفر به بسطام

بسطام شهری تاریخی است که در ۶ کیلومتری شمال شرق شهرستان شاهرود استان سمنان واقع شده و اغلب ایام سال آب و هوایی گرم و خشک دارد و به همین دلیل زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های گرمی دارد. اما پاییز و بهار هوا معتدل و مناسب است و بیشتر سفرها در این فصول انجام می‌گردد. اگر قصد خرید بلیط هواپیما ارزان سفرمارکت و سفر به بسطام را دارید، پیشنهاد می‌کنیم که فصل بهار را برای داشتن سفری بهتر انتخاب کنید. تعطیلات ایام عید می‌تواند زمان خوبی برای شروع سفرتان باشد. نگران بارش‌های بهاری نباشید زیرا مجموعه آرامگاه بایزید بسطامی به گونه‌ای است که از این جهت مشکلی برایتان ایجاد نخواهد کرد. اگر مایل به بازدید از جاهای دیدنی سمنان در ایام پرازدحام نیستید، بهترین انتخاب شما برای داشتن سفری آرام و پرآرامش فصل پاییز است. البته به دلیل سردی هوا در ماه‌های پایانی این فصل بهتر است در ماه‌های نخست اقدام به سفر کنید.

هزینه بلیط و سایر امکانات

ورود و بازدید از تمام مجموعه آرامگاه بایزید رایگان است و نیازی به تهیه بلیط و پرداخت هزینه ندارید. در محیط داخلی مجموعه امکانات خاصی وجود ندارد، اما به دلیل اینکه مجموعه درون شهر بسطام قرار دارد، اکثر امکانات رفاهی آن در دسترس هستند. بنابراین اگر قصد اقامت چندروزه را داشته باشید امکان رزرو هتل در اقامتگاه‌های اطراف مقبره وجود دارد. در ادامه با چندین هتل در نزدیکی مجموعه آشنا می‌شویم
هتل قصر بسطام ۹۵۰ متر
هتل جهانگردی بسطام: ۹۵۰ متر
هتل رویال: ۹.۸ کیلومتر
هتل پارامیدا: ۱۶ کیلومتر
همچنین انواع رستوران‌ها و سالن‌های غذاخوری به‌راحتی در دسترس شما قرار دارند. برای تردد نیز انواع وسایل نقلیه عمومی در فضای شهر وجود دارند که با استفاده از آن‌ها می‌توانید در کوتاه‌ترین زمان ممکن در شهر تردد کنید.

سوغات بسطام

در حین سفر به شهر بسطام و بازدید از بناهای تاریخی فراموش نکنید این شهر سوغاتی‌های بسیار لذیذی دارد از جمله توت خشک، بادام، برگه زردآلو و نان‌های محلی همچون نان سرقلیفی و نان پیچو و همچنین صنایع‌دستی شامل گلیم و جاجیم که می‌تواند توجه گردشگران را به خود جلب کند.


سخن آخر
شهر بسطام شهری کهن بوده که همواره با خوشی‌ها و ناملایمات زیادی دست و پنجه نرم کرده است. در این شهر تمامی بناها و جاذبه‌ها از بافت و معماری قدیمی برخوردارند. قدمت این شهر به ۸ هزار سال قبل میلاد برمی‌گردد. در این شهر همه‌چیز تاریخچه دور و درازی دارد و در شما حس نوستالژی را ایجاد می‌کند. همچنین تنوع اقلیم، آداب‌ورسوم، صنایع‌دستی و محصولات کشاورزی در بسطام بسیار است.
اگر قصد سفر به بسطام و بازدید از مجموعه دیدنی آرامگاه بایزید بسطامی را دارید با سفرمارکت همسفر شوید تا بهترین انتخاب‌ها را برای رزرو بلیط قطار و هتل داشته باشید.