پارک ملی کویر

حتماً با شنیدن اسم پارک ملی کویر تصاویری از کویر و مناطق بیابانی در خیال شما نقش می‌بندد. اما این تضمین را به شما می‌دهیم که بازدید از این پارک بیابانی و درعین‌حال دارای رویش‌های متنوع و فراوان و گونه‌های کمیاب حیوانات تصوراتتان را کاملاً برهم زده و شما را به وجد می‌آورد.
می‌توان گفت تقریباً ۶۰ درصد از مساحت کل کشور را مناطق بیابانی و خشک در برگرفته است. در تصور خیلی‌ها زمین‌های سرسبز و وجود مراتع و گیاهان، نمادی از حیات در طبیعت هستند. درحالی‌که برخلاف تصور عامه مردم اگر نگاه و سیر و سفری به مناطق کویری داشته باشیم متوجه زندگی و جنب و جوش شبانه‌روزی در آن خواهیم شد.
بیابان‌گردی تنها یک تفریح نیست. گشت‌وگذاری هیجان‌انگیز و تأمل‌برانگیز برای علاقه‌مندان به آرامش و تفکر است.
هدف شما از طبیعت‌گردی هرچه که باشد، از دیدن گونه‌های نادر تا تماشای مکان‌های بکر و دست نخورده‌ی کویر، همواره چیزی برای ارائه به شما دارد.
ایران بهشت گردشگران است در سراسر کشور عزیزمان چیزهایی برای تماشا و لذت بردن وجود دارد. بسیار خوشحالیم که قسمت‌های وسیعی از دشت‌ها و بیابان‌ها و دیگر مناطق طبیعی به صورت رسمی جز مناطق حفاظت‌شده درآمده‌اند و از آن‌ها نگهداری و حراست می‌شود.

پارک ملی کویر کجاست؟

پارک ملی کویر بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین منطقه اکولوژی تحت حفاظت در ایران است. بخش عظیم مسافت این منطقه که به دلیل حیات جانوری متنوع خود در گذشته به آفریقای کوچک مشهور بوده، در شهرستان گرمسار واقع شده است و جزء جاهای دیدنی سمنان محسوب می‌شود.
سایر بخش‌های آن نیز در استان‌های تهران، قم‌ و اصفهان قرار گرفته است. این پارک شبه جزیره‌ای بین دریاچه نمک کویر، ریگ کویر مرکزی و کویر گرمسار است که هزار هکتار مسافت دارد. در سال ۱۳۶۱ با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و امکانات موجود این منطقه به دو بخش عمده تقسیم شد. ۴۲۰ هزار هکتار آن پارک ملی را تشکیل می‌دهد که شامل سیاه کوه، نخجیر، سفیدآب و تمامی ارتفاعات و تپه ماهورها و دشت‌های مجاور آن است. مدیریت این بخش را، اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان بر عهده دارد و ۲۵۰ هزار هکتار آن منطقه حفاظت‌شده شامل دشت‌های مکوش، سیاه‌ پرده، پرده زرده، ارتفاعات دوازده امام و نره خر کوه می‌شود. مدیریت این قسمت نیز بر عهده اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران است. پارک ملی کویر تنها پارک ملی ایران محسوب می‌شود که فاقد هر‌گونه سکونتگاه انسانی است و چرای دام در این منطقه مجاز نیست.

تهدیدات منطقه

دو تهدید جدی این منطقه دست نخورده را دچار دگرگونی و تهدید می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها برگزاری مانورها، انفجارها و دیگر فعالیت‌های نیروی انتظامی است که امنیت زیست بوم را با خطر جدی مواجه کرده است. خشک‌سالی بزرگ سال‌‌های ۱۳۹۳ که تا سال ۱۳۹۵ ادامه یافت خسارات و لطمه‌های فجیع و جبران ناشدنی را به پارک ملی کویر وارد کرد که آثار این آسیب‌ها هنوز هم بر پیکره این منطقه حفاظت‌شده مشهود است. خشک‌سالی و کمبود آب عمده، حیات‌وحش این منطقه را به دنبال این مایع حیاتی و دستیابی به علوفه برای ادامه زندگی به سمت مناطق آزاد در استان اصفهان کشاند. این کوچ اجباری به قیمت نابودی‌شان تمام شد. به دلیل عدم حفاظت در مناطق آزاد اکثر وحوش غیرقانونی شکار شدند و هرگز به زادگاهشان بازنگشتند.

گونه‌های جانوری و گیاهی منطقه

همان‌طور که گفته شد پارک ملی کویر در گذشته زیستگاه جانوران متنوعی بوده است. اگرچه امروزه گونه‌های جانوری آن تا حد زیادی کاسته شده‌اند، اما هنوز بسیاری از گونه‌های گیاهی و تقریباً تمامی انواع حیوانات بیابانی را در خود جای داده است و یکی از ۹ ذخیره‌گاه زیست کره در ایران به شمار می‌رود.
پستانداران، خزندگان و پرندگان گونه‌های شناخته شده در این منطقه هستند. ۳۴ گونه پستاندار، ۱۵۵ گونه پرنده و ۳۴ گونه خزنده حیات‌وحش پارک را تشکیل می‌دهند.

اقلیم منطقه پارک ملی کویر

آب و هوای پارک ملی کویر تحت تأثیر اقلیم دشت کویر و دریاچه نمک قرار گرفته و خشک و بیابانی است. سالانه ۱۵۰ میلی‌متر بارش در این منطقه رخ می‌دهد که شدت این بارش‌ها اغلب در ماه‌های آبان تا اردیبهشت ماه صورت می‌گیرد. اوج گرمای کویر نیز از اوایل خرداد شروع و تا اواخر خرداد ادامه دارد. بنابراین توصیه می‌شود که در اوایل بهار و فصل پاییز برای خرید بلیط هواپیما چارتر و سفر به این منطقه اقدام کنید تا از گرمای طاقت‌فرسای این منطقه در امان بمانید.

یوزپلنگ آسیایی، پلنگ ایرانی، گرگ، کفتار، گربه شنی روباه قرمز، روباه شنی، جبیر، شغال و سیاه‌گوش از پستانداران و کبک، تیهو، زاغ بور، انواع گنجشک، هوبره، سهره، چکاوک و پرستو، انواع پرندگان شکاری از جمله عقاب طلایی، سنقر، سارگپه، شاهین، بحری و دلیجه و پرندگان مهاجر مانند فلامینگو، آنقوت، خوتکا و انواع غاز و مرغابی جز پرندگان این منطقه محسوب می‌شوند.
شاخص‌ترین گونه جانوری منطقه، یوز ایرانی است. پارک ملی به دلیل بارش بالا زیستگاه مناسب یوزپلنگ‌ها محسوب می‌شود.
گله‌های بزرگ گورخر ایرانی و آهوی گواتردار از جمله گونه‌های منقرض شده یا در حال انقراض این پارک هستند. البته جبیر نوعی غزال کوچک‌تر از‌ آهو بیش‌ترین جمعیت را در این منطقه دارند. در ‌آخرین سال‌های دهه ۱۳۵۰ حدود ۸۰۰ رأس گورخر در این پارک می‌زیستند که تنها در طول ۵ سال از بین رفتند و منقرض شدند.
علاوه بر گونه‌های جانوری ۳۵۵ گونه گیاهی نیز شناسایی شده است. از ویژگی‌های اکثر گیاهان این منطقه می‌توان به برگ‌های کوچک و خاردار آن‌ها اشاره کرد. این گیاهان سازگاری بسیار بالایی با گرما و خشکی دارند و به راحتی می‌توانند در خشکی کویر و خاک شور آنجا رشد کنند.
پارک ملی کویر شامل چشمه‌ها و رودهایی است از جمله چشمه سفیدآب در نزدیکی محیط‌بانی سفیدآب، چشمه آبشار نمکی در نزدیکی ملک‌آباد و چشمه سیاه کوه در نزدیکی محیط‌بانی سیاه کوه، چشمه نخجبیر، چشمه لکاب، چشمه طلحه، چشمه میش مست، چشمه پیغمبر، چشمه گنداب، چشمه شکر آب، چشمه شاعی و چشمه عین‌الرشید.
همچنین دریاچه نمک تنها دریاچه اطراف این پارک با حالت مثلثی شکل و مساحت ۲۵۰۰ کیلومتری است که مرز غربی پارک ملی کویر را تشکیل می‌دهد. همان‌طور که از اسم این دریاچه پیداست آب بسیار شوری دارد و زیستگاه هیچ نوع جاندار آبزی نیست. این دریاچه توسط باتلاق‌های متعددی احاطه شده و زمستان‌ها میزبان انواعی از پرندگان مهاجر آبزی است.
یکی از رودخانه‌های مهم منطقه رودخانه بند علی خان است که از کوه خرسنگ چشمه می‌گیرد. البته در سال‌های اخیر به‌ علت سرازیر شدن فاضلاب‌های کارخانه‌ها به این رودخانه دیگر زیستگاه پرندگان به‌ شمار نمی‌رود و سرسبز نیست.
دیگر رودخانه پارک کویر رودخانه قره‌‌چای است که از کوه‌های راسوند سرچشمه گرفته و به دریاچه نمک می‌ریزد.
از دشت‌های این منطقه هم می‌توان دشت شکر‌آب، دشت چخماقیه و دشت سینه‌ ریگی را نام برد.
از کوه‌های منطقه نیز می‌توان به سیاه کوه، ملک‌آباد و کوه چشمه کریم اشاره کرد.

جاذبه‌های گردشگری پارک ملی کویر

موقعیت جغرافیایی پارک کویر در نزدیکی پایتخت کشور، گونه‌های متنوع جانوری و گیاهی و موارد دیگری باعث شده گردشگران زیادی هرساله با خرید بلیط قطار تهران سمنان قصد بازدید از این منطقه شگفت‌انگیز را داشته باشند.
پارک کویر از نظر جاذبه گردشگری به دو بخش طبیعی و تاریخی تقسیم شده که می‌توان از جاذبه‌های تاریخی آن به جاده سنگفرش اشاره کرد با عبور از این جاده می‌توانید از میان زمین‌های باتلاقی و شوره‌زار‌ها گذر کنید.
و حالا به دیگر دیدنی‌های شهر گرمسار می‌رسیم. کاروانسراهای متعددی در این شهر یافت می‌شود از جمله کاروانسرای شاه عباسی به نام قصر بهرام کاروانسرای عین‌الرشید، سفیدآب، لکاب و آبراهی با سازه سنگی و منحصربه‌فرد به اسم سیه‌کوه که تأمین‌کننده آب مورد نیاز قصر بهرام و اهالی آن بوده بقایای بازمانده از ساختمان حرمسرا و آب انبار قیلوقه را نیز می‌توان از دیگر آثار و جاذبه‌های تاریخی این شهر به حساب آورد.
تنگ ظلمات در جنوب شرقی پارک ملی کویر یکی از جاذبه‌های ناشناخته این منطقه محسوب می‌شود که بازدید از آن خالی از لطف نیست. تنگی که طی سال‌ها فرسایش بر اثر آب و باد به وجود آمده است. این تنگ جهتی شمالی جنوبی دارد و مسافت آن حدود دو کیلومتر است و در انتهای مسیری که از ارتفاعات شیطان‌کوه و کوه دمدر پارک ملی سرچشمه گرفته، تشکیل شده است. ارتفاع دیواره‌های تنگه در قسمت شمالی کوتاه‌تر و هر چه به سمت جنوب حرکت کنیم ارتفاع آن بیش‌تر می‌شود. در بعضی از نقاط تا حدود ۳۰ متر قابل دیدن است. در این تنگه برخلاف اسمش از تماشای سنگ‌ها و رنگ‌های اعجاب‌انگیزشان شگفت‌زده خواهید شد.
جالب است بدانید در ایالات آمریکا تنگه‌ای شبیه به تنگه ظلمات وجود دارد با نام آنلوپ کانیون.
سیلاب‌ها آثاری زیبا بر دیواره‌ این تنگه از خود به جا گذاشته‌اند. این منطقه یکی از مناطق حساس پارک ملی به حساب می‌آید و بازدید از آن به کسب مجوز از سازمان حفاظت از محیط زیست نیاز دارد.
به یاد داشته باشید این تنگه تنها یکی از آثار زیبای طبیعت در این پارک بزرگ کویری است که اگر حوصله و وقت کافی برای بازدید از این پارک اختصاص دهید با دیدنی‌های زیادی مواجه خواهید شد.

روش دسترسی به پارک ملی کویر

اگرچه این منطقه عاری از هرگونه سکونتگاه و فعالیت انسانی‌ است، اما از طریق راه‌هایی امکان ورود به این پارک شگفت‌انگیز محیا شده تا علاقه‌مندان بتوانند به راحتی بازدید خود را انجام دهند.
یکی از ویژگی‌های لازم برای سفری راحت مسیریابی و داشتن راهنما است.
مسیر اول: مسیر نخست مناسب‌ترین مسیر برای شما است. ورودی منطقه از طریق راه آسفالت ورامین پیشوا است که تا نزدیکی ایستگاه راه آهن ابردژ ادامه دارد، سپس از مسیر اصلی جاده شنی قلعه بلند، عسگرآباد، حصارگلی به پاسگاه حصار بانی مبارکیه خواهد رسید. راهتان را ادامه دهید تا جایی که پارک ملی کویر در دیدتان قرار بگیرد.
مسیر دوم: از شهرستان گرمسار به سمت جنوب شروع می‌شود، سپس جاده معروف سنگفرش را پشت سر بگذارید تا به محیط‌بانی سیاه‌ کوه برسید.
مسیر سوم: آغاز این مسیر کاروانسرای مرنجاب در نقطه شمالی بیابان بندریگ و جنوب دریاچه نمک آران و بیدگل است که طی مسافت ۵۰ کیلومتر به محیط‌بانی سفید‌آب که به معنی پایان مسیر است می‌رسید.
آخرین مسیر اصلی: آخرین مسیر از سمت جنوب پارک ملی از کاشان، آران، مرنجاب به سمت پاسگاه محیط‌بانی سفید‌آب نرسیده به بند علی خان از طریق جاده ورامین، جوادآباد، چرمشهر است که به محیط‌بانی فصلی بندعلی خان ختم می‌شود.
مسیرهای دیگری برای ورود به منطقه وجود دارند که گذر از آن‌ها بدون راهنما بسیار خطرناک است و توصیه نمی‌شود.

دانستنی‌های مفید درباره پارک ملی کویر

• کوه‌های رنگی، تنگ ظلمات، دره فسیل‌ها و کاروانسراها مهم‌ترین بخش‌هایی هستند که نباید بازدید از آن‌ها را فراموش کنید.
• مدت زمانی که برای بازدید از منطقه به آن نیاز دارید یک شب است که با توجه به شرایط جوی پیشنهاد می‌شود در فصول بهار و پاییز که بهترین زمان سفر به این منطقه هستند از پارک بازدید کنید.
• حفاظت و کنترل کل این منطقه را حدود ۲۰ محیط‌بان بر عهده دارند که در واقع به هر ۳۳ هزار ۵۰۰ هکتار سرکشی می‌کنند.
• عکاسی و پیاده‌روی از تفریحات ساده اما لذت‌بخش بیابان‌گردی به حساب می‌آیند.
• ورودی پارک ملی هزینه داشته و در محل ایستگاه نگهبانی دریافت می‌شود.
• در خارج از محدوده قصر بهرام یعنی محدوده سیاه کوه پارک ملی اجازه اقامت ندارید.
• اگر دانشجو یا دانش‌آموز هستید با ارائه معرفی‌نامه از مراکز آموزشی می‌توانید به صورت نیم‌بها وارد این پارک کویری زیبا شوید.
• در سفرهای کویری باید مراقب خطرات و حیوانات گزنده مانند عقرب‌ها باشید و به‌ جای نابود کردنشان از آن‌ها دوری کنید.

لوازم موردنیاز برای سفر به پارک ملی کویر

• برای شروع یک سفر داغ و بیابانی لازم است وسایلی را با خود به همراه داشته باشید. البته باید به این نکته توجه داشته باشید که هرگز بدون تجهیزات و مربی حرفه‌ای و کاربلد به مناطق صحرایی وارد نشوید.
• قبل از هر چیز آب کافی همراه خود داشته باشید.
• کلاه، عینک آفتابی، کفش کوه‌نوردی، کرم ضد آفتاب و پلاستیک زباله هم بی‌شک لازمتان خواهد شد.
• جعبه کمک‌های اولیه یکی از ضروریات این سفر است. جهت سهولت رفت و آمد از خودرو‌های مناسب صحرا استفاده کنید. در سال‌های اخیر رانندگی خارج از جاده یا آفرود محبوبیت بسیاری یافته و به همین دلیل محدوده پارک ملی کویر مکان مناسبی برای علاقه‌مندان ماشین‌سواری شده‌ است. داشتن بنزین کافی، لاستیک زاپاس و لوازم یدکی را فراموش نکنید. مواد خوراکی به مقدار کافی همراه داشته باشید. بهتر است برای سفر‌های کویری رزرو تور مسافرتی را اولویت قرار دهید تا بتوانید علاوه بر لذت بردن از سفر از کاروانسراهای بین راه همچون کاروانسرای دیرگچین، قصر بهرام، تپه‌های مریخی و دیگر فضاهای دیدنی پارک ملی بهره‌مند شوید.
ما همیشه خواستار بهترین‌ها هستیم بنابراین اگر قصد انجام هر نوع سفری را دارید برای رسیدن به خواسته‌های خود و گزینش بهترین تورها و امکانات سفر حتماً سری به سایت و اپلیکیشن سفرمارکت بزنید.