کلیسای وانک اصفهان

منطقه تاریخی جلفا را باید آشیانه میراث باستانی و گران‌بهای کشور دانست؛ گوهرهای نایاب و خوش خط و خالی که با معماری باشکوه و تزئینات و نقاشی‌های تماشایی و دلربایشان، قلب اصفهان را به اسارت خود درآورده و بخشی از هویت تاریخی و جاهای دیدنی ایران را رقم زده‌اند. در میان تمامی این جاذبه‌های خوش نقش و نگار، باید گفت که کلیسای وانک بدون هیچ تردیدی گل‌سرسبد تمامی کلیساهای جلفا اصفهان است؛ مرواریدی ارزشمند که داستانی شنیدنی و جذاب را در پس نام خود دارد و نه‌تنها از جایگاهی تاریخی و فرهنگی برای کشورمان برخوردار است، بلکه از نظر مذهبی نیز منزلتی ویژه برای ارمنیان کشورمان دارد. در ادامه با این مکان دیدنی و تاریخی آشنا خواهید شد تا چنانچه با خرید بلیط هواپیما اصفهان راهی این مقصد دل‌انگیز شدید، با بازدید از این جاذبه‌ شگفت‌انگیز، به جادوی معماری ترکیبی ایرانی-ارمنی این بنای دل‌فریب ایمان بیاورید.

تاریخچه کلیسای وانک

کلیسای وانک یکی از کلیساهای تاریخی ارامنه شهر اصفهان است. این کلیسا به دستور شاه‌عباس دوم و با تلاش ارامنه این شهر ساخته شده است. نام این کلیسا از روی کلیسایی در شهر نخجوان به نام «آمنا پر گیج وانک غوغا» گرفته شده است. به کلیسای وانک «کلیسای نجات‌دهنده مقدس» نیز گفته می‌شود.
کلیسای وانک در ابتدا تنها یک ساختمان کوچک در بخش جنوب غربی سازه کنونی بوده که با نام «کلیسای کوپ» شناخته می‌شد. تقریباً بعد از گذشت ۵۰ سال از ساخت این کلیسای کوچک، ساخت‌وسازهای جدیدی شروع شد تا آنچه اکنون به‌عنوان کلیسای وانک می‌شناسیم ساخته شود. بنای امروزی کلیسای وانک در سال ۱۶۵۵ میلادی ساخته شد. کلیسای وانک از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است که در ادامه این مطلب با این بخش‌های دیدنی بیش‌تر آشنا خواهید شد.

برج‌های ناقوس کلیسای وانک

یکی از بخش‌های جذاب کلیسای وانک که بعد از ورود به این کلیسا در سمت راست مشاهده می‌کنید، برجی بلندی است که با نام «برج ناقوس اول» یا «برج ساعت» خوانده می‌شود. این برج در سه‌طبقه ساخته شده ‌است. بر بالای این برج درست در زیر طبقه سومیک ۱ ساعت بسیار بزرگ را مشاهده می‌کنید. وزن این ساعت حدوداً ۳۰۰ کیلوگرم است. ساعت این برج حدوداً ۳۸ سال بعد از ساخته شدن بنای اصلی کلیسای وانک، به آن اضافه شد. برج ناقوس اول توسط ماردیس هونتانیان، یکی از معماران ارمنی ساخته شده ‌است.
برج ناقوس دوم: یکی دیگر از برج‌های ناقوس‌ کلیسای وانک، بر بالای بام این کلیسا، در میان دیوار غربی و گنبد کوچک قرار گرفته است. برج ناقوس دوم فضای مربعی شکل دارد و مساحت آن به ۸ مترمربع می‌رسد. در تقاطع اضلاع این برج مربعی شکل یک ستون آجری برافراشته شده که ارتفاع آن به ۳ متر می‌رسد.

کتیبه‌های کلیسای وانک

در کلیسای ارامنه شهر اصفهان (کلیسای وانک) ۴ کتیبه در بخش‌های مختلف بنای این سازه تاریخی قرار گرفته است. بر روی ۳ عدد از این کتیبه‌ها متونی نوشته شده است. در ادامه با این ۴ کتیبه بیشتر آشنا می‌شویم.
کتیبه اول کلیسا: اولین کتیبه این کلیسا را می‌توانید بر سردر آن مشاهده کنید. جمله‌ای بر روی این کتیبه نوشته شده است که از روی آن می‌توان به قدمت این کلیسا پی برد. در ادامه این جمله را مشاهده می‌کنید:
«وانک آمنا پرکیج و مقر اسقف اعظم ارمنیان، ۱۶۰۶ میلادی»
کتیبه دوم: کتیبه دیگر کلیسای وانک را می‌توانید در سر درب ورودی غربی این بنای تاریخی ببینید. این کتیبه از کاشی درست شده است و رنگ آن لاجوردی است. بر روی این کتیبه با خط طلایی رنگ متنی به یادگار مانده است. در این متن، زمان شروع ساخت‌وساز کلیسا، سازنده‌ی آن و زمان پایان ساخت و ساز کلیسای وانک را مشخص کرده است. خلاصه‌ی این نوشته نشان می‌دهد که ساخت این کلیسا در سال ۱۶۵۵ م در زمان شاه‌عباس دوم به پیشوائی خلیفه داوید و کمک مردم جلفا شروع شد و در سال ۱۶۶۴ به پایان رسید.
کتیبه سوم: سومین کتیبه کلیسای وانک را می‌توانید در بخش ورودی برج ناقوس اول ببینید. این کتیبه از سنگ مرمر درست شده است. بر روی این کتیبه نیز متنی درباره سازنده برج ساعت، زمان ساخت و دلیل ساخت را مشاهده می‌کنید. در ادامه، خلاصه‌ای از متن این کتیبه را مشاهده می‌کنید:
برج و ساعت آن توسط ماردیروس هوردانیان در سال ۱۹۳۱ به یادبود برادر مرحومش ساخته شد.
کتیبه چهارم: چهارمین کتیبه این کلیسای تاریخی را می‌توانید در سمت راست برج ناقوس ببینید. این کتیبه آبی‌رنگ است و از سنگ‌های صلیبی پوشیده شده است. این سنگ‌ها به زبان ارمنی «خاچ کلیم» نام دارند. این تنها کتیبه کلیسای وانک است که بر روی آن متنی نوشته نشده است.

گنبدهای کلیسای وانک

در کلیسای وانک ۲ گنبد وجود دارد. یکی از این گنبدها بزرگ‌تر است و بر روی محراب کلیسا قرار گرفته و گنبد کوچک‌تر بر بالای سالن کلیسا قرار دارد. یکی از نکات جالبی که درباره این کلیسا وجود دارد، معماری گنبد بزرگ آن است. سبک معماری گنبد کلیسای وانک شبیه به گنبد مساجد است. درحالی‌که گنبدی که در ساخت کلیساهای سنتی استفاده می‌شد، معمولاً به شکل مخروط بوده‌اند.
بخش بیرونی گنبد بزرگ کلیسای وانک از آجر ساخته شده است. اگر وارد کلیسا شوید و این گنبد بزرگ را از داخل ببینید، متوجه نقاشی‌های لاجوردی‌رنگ آن می‌شوید. دورتادور این گنبد را ۸ پنجره تشکیل داده است. نقاشی هنرمندان اصفهانی را بین هرکدام از این پنجره‌ها می‌توانید تماشاگر باشید. بر روی این نقاشی‌ها داستان حضرت آدم و حوا تا کشته شدن هابیل را مشاهده خواهید کرد.
اگر دوست دارید گنبد کلیسای وانک را مشاهده کنید باید به بخش غربی این کلیسا بروید.

نقاشی‌های کلیسای وانک

یکی از بخش‌های بسیار زیبا و جذاب کلیسای وانک نقاشی‌های آن است. اگر اهل هنر و نقاشی باشید، به‌طور حتم جزئیات و ترکیب رنگ‌های نقاشی سقف و دیوارهای این کلیسا شما را مجذوب خود خواهد کرد. اگر هم صرفاً به هنر علاقه داشته باشید، باز هم زیبایی‌های نقاشی‌های دیواره‌ی داخلی کلیسای وانک آن‌قدر برایتان جذاب و زیبا خواهد بود که تا چند دقیقه‌ محصور آن خواهید شد.
تقریباً در تمامی قسمت‌های این کلیسا می‌توانید نقاشی‌های زیبا و رنگارنگی را مشاهده کنید. این نقاشی‌ها بر روی دیوارها، بخش داخلی گنبد، طاق‌نماها و حتی بیرون از کلیسا وجود دارد. این نقاشی‌ها بر روی سنگ، تخته چوب، بوم، پارچه و دیوار کشیده شده‌اند. بسیاری از این نقاشی‌ها داستان‌هایی از کتاب مقدس مسیحیان را به تصویر کشیده‌اند. داستان‌هایی از بدو تولد عیسی مسیح تا عروج او، از برزخ تا بهشت و جهنم را می‌توانید در تصاویر زیبا و رنگارنگ دیوارها و سقف این کلیسا مشاهده کنید.
یکی از جذاب‌ترین نقاشی‌های موجود در کلیسای وانک مربوط به نقاشی داستان‌گونه‌ای است که از اتاقک مخصوص اشیا کلیسا شروع می‌شود و داستان‌های مختلفی را روایت می‌کند و این تصاویر دورتادور کلیسا ادامه پیدا می‌کند. در این نقاشی‌ها داستان میلاد حضرت مسیح، آخرین شام حضرت مسیح، به صلیب کشیده شدن او، دفن شدن او و چندین داستان مذهبی دیگر به تصویر کشیده شده است.

مجسمه‌های سنگی کلیسای وانک

یکی از بخش‌های جذاب کلیسای وانک مجسمه‌های سنگی داخل آن است. تندیس‌های نیم‌تنه‌ای که مشاهیر ارمنی را به تصویر کشیده‌اند. در میان این تندیس‌ها، تندیس افراد معروف ارمنی نظیر «مسروپ ماشتوتس» که ابداع‌کننده الفبای رومی بود و تندیس «خاچاطور کسا رتسی» که اسقف اعظم ارامنه بوده را در سمت راست ورودی موزه کلیسای وانک مشاهده می‌کنید.

مجسمه مرد ایستاده

روبروی کلیسای وانک مجسمه‌ای از یک فرد ایستاده را مشاهده می‌کنید که مربوط به خاچاطور کساراتسی است؛ نامی که در چند خط گذشته درباره او نوشتیم و فهمیدیم که اسقف اعظم کلیسای ارامنه بوده است. اما کارهای او محدود به امورات مذهبی نمی‌شده‌ است و توانسته اولین چاپخانه‌ی ایران را راه‌اندازی کند.

موزه کلیسای وانک

یکی از بخش‌های جذاب کلیسای وانک موزه این کلیسا است. قبل از معرفی این موزه لازم است به این نکته اشاره کنیم که در فرهنگ و آداب‌ورسوم مردمان ارمنی، کلیسا فقط محلی برای عبادت و انجام امور معنوی نبوده و مسئولین کلیسا وظیفه حفظ فرهنگ ارامنه و انتقال به نسل بعدی را نیز بر عهده داشته‌اند. به همین دلیل در کلیساهای ارامنه موزه‌هایی را برای نگهداری اشیا و آثار قدیمی و ارزشمند مردمان ارامنه ایجاد کرده بودند.
در این کلیسا موزه بزرگ و کاملی را می‌بینید که عمر آن به ۱۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. این موزه در بخش شمالی کلیسا قرار گرفته است. در این موزه می‌توانید آثار تاریخی جذاب و ارزشمندی مثل نقاشی‌های تاریخی برجسته، کتب خطی نفیس و چندین شی‌ء ارزشمند دیگر را مشاهده کنید.

کتابخانه کلیسای وانک

یکی دیگر از بخش‌های موجود در کلیسای وانک کتابخانه است. این کتابخانه در سال ۱۸۸۴ راه‌اندازی شده و هدف از تأسیس آن نگهداری از کتاب‌های ارزشمند ارمنی بوده است. در این کتابخانه کتاب‌های تاریخی مختلفی به زبان فارسی و انگلیسی و حتی زبان‌های دیگر نگهداری می‌شود. تعداد کتاب‌های این کتابخانه به بیش از ۳۰ هزار نسخه می‌رسد. دسترسی به کتاب‌های کتابخانه کلیسای وانک تنها برای مردم ارمنی اصفهان و سایر شهرهای ایران امکان‌پذیر است. اگر ارمنی نیستید، لازم است یک سری شرایط را قبول کنید تا بتوانید وارد این کتابخانه شوید.

عبادتگاه کلیسای وانک

یکی از بخش‌های جذاب و زیبای کلیسای وانک عبادتگاه آن است. این بخش شامل شبستان و بخشی برای انجام مراسمات مذهبی ارامنه در زمان‌های خاص می‌شود. دیوارهای عبادتگاه کلیسای وانک با کاشی‌های نقاشی شده تزئین شده‌اند. اگر وارد این بخش از کلیسا شوید و بالای سر خود را تماشا کنید، نقاشی‌هایی را زیر گنبد کلیسا مشاهده می‌کنید که مربوط به کتاب مقدس مسیحیان است. عبادتگاه کلیسای وانک در بخش شمالی آن قرارگرفته است.

چاپخانه کلیسای وانک

اولین چاپخانه راه‌اندازی شده در ایران را می‌توانید در کلیسای وانک ببینید. این چاپخانه به دست خاچاطور کساراتسی در سال ۱۶۳۰ م تأسیس شد. در سفری که خلیفه ارامنه به کشور لهستان داشت، با این صنعت آشنا شد و توانست اولین چاپخانه‌ی ایران را در کلیسای وانک راه‌اندازی کند. اولین کتاب چاپی ایران در این چاپخانه تولید شده که نسخه‌ای از کتاب زبور بوده است. جالب است بدانید که روحانیون کلیسای وانک حدوداً یک سال و ۵ ماه تلاش کرده‌اند تا این کتاب چاپ شود.

بنای یادبود شهدای ارامنه در کلیسای وانک

یکی از بخش‌های تلخی که از گذشته مردمان ارامنه به یادگار مانده، بنای یادبود شهدای ارامنه است. این بنا در شمال غربی کلیسا قرار گرفته است. هدف از ساخت این قسمت آگاه کردن نسل‌های بعدی ارامنه درباره فاجعه نژادکشی این مردم بوده است. این بنای یادبود به شکل مربع درست شده و ۴ ستون دارد. در سال ۱۹۷۵ درست در شصتمین سالگرد نژاد کشی ارامنه، مهندس ارمنی تبار، آلبرت آجمیان، این بنا را درست کرده است. هرساله در روز ۲۴ آوریل، ارمنیان در کنار این بنای یادبود جمع می‌شوند تا به قربانیان نسل‌کشی ارمنیان احترام بگذارند.

نوشته روی تار مو در کلیسای وانک

یکی از خاص‌ترین آثاری که می‌توانید در موزه کلیسای وانک مشاهده کنید، تاره موی دختر هجده‌ساله‌ای است که بر روی آن جملاتی از تورات نوشته‌شده است. این اثر هنری خاص و منحصربه‌فرد را فردی به نام «واهرام هاکوپیان» درست کرده است. او یک هنرمند ارمنی بود که با قلمی از الماس توانست جملات تورات را بر روی این تار مو بنویسد. این اثر جالب در سال ۱۹۷۴ ساخته شد. یکی از جملاتی که بر روی این تار مو نوشته شده است را در ادامه مشاهده می‌کنید:
«به جهت دانستن حکمت و عدل و برای فهمیدن کلمات فطانت»
اگر برای بازدید از کلیسای وانک با خرید بلیط هواپیما ارزان سفرمارکت راهی اصفهان رفتید و از موزه این کلیسا دیدن کردید، می‌توانید با استفاده از میکروسکوپ داخل موزه، جملاتی که بر روی این تار مو نوشته شده است را مشاهده کنید.

چگونه به کلیسای وانک برویم؟

برای رفتن به کلیسای وانک، ابتدا باید به شهر اصفهان سفر کنید و به محله جلفا بروید. سپس باید به سمت پل فلزی بروید و وارد خیابانی به نام حکیم نظامی شوید. بعدازآنکه از چهارراه اول عبور کردید، قبل از آنکه به خیابان مهرداد برسید، وارد کوچه‌ای به نام کلیسا شوید. سپس در سمت چپ خود می‌توانید کلیسای وانک را ببینید. اگر با اتومبیل شخصی به اصفهان سفر کرده‌اید، می‌توانید خودروی خود را در پارکینگی که در نزدیکی این کلیسا قرار دارد پارک کنید. در اطراف کلیسای وانک برخی از برترین هتل های اصفهان نظیر هتل پارسیان کوثر قرار دارد و با اجاره این هتل می‌توانید در نزدیکی این مکان اقامت کنید.

روز و ساعات بازدید از کلیسای وانک

هرروز هفته از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۱:۳۰ ظهر می‌توانید به کلیسای وانک بروید. اگر هم بخواهید بعدازظهرها از این کلیسا دیدن کنید، باید از ساعت ۴ بعدازظهر تا ۶:۳۰ عصر به این کلیسا بروید. برای ورود به آن باید از بلیت‌فروشی نزدیک به درب ورودی، بلیط تهیه کنید. هزینه بلیط ورودی به کلیسای وانک برای گردشگران ایرانی بسیار کمتر از گردشگران خارجی است. این هزینه در سال ۱۴۰۰ ساعت برای ایرانیان به مبلغ ۱۰ هزار تومان و برای گردشگران خارجی به مبلغ ۵۰ هزار تومان بود. کلیسای وانک در تعطیلات رسمی، اولین روز از عید نوروز و مناسبت‌های ارمنیان تعطیل است.