مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ نیاوران تهران

کاخ نیاوران واقع در میدان شهید باهنر تهران است که درون باغی از زمان قاجار تا به حال جا خوش کرده است. درختان سر به فلک کشیده و صدای پرندگان در این باغ برای بازدیدکنندگانی که با رزرو آنلاین بلیط هواپیما تهران به پایتخت سفر می‌کنند و به بازدید از این خانه باغ چشم‌نواز می‌روند، بی‌نظیر هستند.

تاریخچه کاخ نیاوران

در زمان فتحعلی شاه قاجار این باغ در نی‌زار ساخته شد که به همین دلیل به نی‌آوران مشهور شد و در گذر زمان نیز نام نیاوران به خود گرفت. بعدا محمد شاه، بنای کوچکی در میان این باغ ساخت و سپس ناصرالدین شاه بنای با شکوه صاحبقرانیه را در آن بنا نهاد. محمدرضا پهلوی نیز بناهای کوچک باغ را تخریب کرد و کاخی مدرن برای سکونت خود احداث کرد و تا زمان خروج از ایران در همین بنا سکونت داشت و از کاخ صاحبقرانیه نیز به عنوان محل کار استفاده می‌کرد. کاخ نیاوران دارای طرحی ایرانی-اروپایی است که از دو طبقه و یک نیم طبقه تشکیل شده است.
با مطالعه مقاله معرفی کاخ های تهران متوجه خواهید شد که فضای کاخ نیاوران ساده تر از کاخ‌های سلطنتی است؛ اما با این حال زیبایی‌های خاصی دارد. وسایل زندگی خانواده شاه نیز همچنان باقی مانده‌اند. سقف این کاخ طراحی بسیار جالبی دارد، به صورت بازشو است و هر زمان که می‌خواستند سقف را باز می‌کردند و آسمان را می‌دیدند. البته امروزه باز کردن سقف به شانس شما و اجازه مسئولین بستگی دارد تا سقف باز شود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی این کاخ توسط نیروهای انقلابی تسخیر شد و تا سال ۱۳۶۵ اجازه بازدید از کاخ داده شد، اما پس از مدتی در دی ماه ۱۳۸۲ با هدف مرمت درهای کاخ بسته شد و کارهایی مانند نقاشی بنا، مرمت گچ‌بری‌ها و آیینه کاری‌ها، تعویض سیستم‌های برق و کابل‌ها، تعمیر پوشش بام و عایق کاری و راه اندازی مجدد سقف متحرک، آسانسور، تعمیر سنگ فرش و پارکت، تجهیز مخزن و ایجاد دوربین مداربسته، مرمت مبلمان، پرده‌ها و دیوارکوب‌های پارچه ای و چندین مورد دیگر انجام گرفت و در نهایت در اسفند ماه ۱۳۸۸ مجددا علاقمندان تاریخ و فرهنگ ایرانی اجازه بازدید گرفتند و مورد استقبال بسیاری از هنردوستانی که با رزرو هتل تهران در پایتخت اقامت کرده و به بازدید از این کاخ زیبا رفته بودند قرار گرفت. همچنین در تاریخ ششم خرداد ماه سال ۱۳۷۷ نیز این کاخ به ثبت ملی رسیده است.

طراحی کاخ نیاوران

کاخ نیاوران که در گوشه شمال شرقی باغ نیاوران با جلوه ای از معماری ایرانی قرار گرفته و دارای دو طبقه و یک نیم طبقه است. طبقه اول بنا برای پذیرایی مهمانان و طبقه آخر برای اتاق خواب‌ها و فضاهای شخصی خانواده بوده و در میان این دو طبقه یک نیم طبقه برای فضای کاری و اتاق کوچکترین عضو خانواده پهلوی یعنی لیلا پهلوی وجود داشته است. معماری کاخ به عهده مهندس محسن فروغی بوده و توسط شرکت ماپ انجام شده است.
گچ‌بری استاد عبداللهی، آینه‌کاری استاد علی‌اصغر و هنر کاشی‌کاری استاد ابراهیم کاظم‌پور و ایلیا در بنای این کاخ خودنمایی می‌کنند. دکوراسیون و مبلمان داخلی نیز توسط یک گروه فرانسوی طراحی و اجرا شده است و مجموعه‌ای نفیس از تابلوهای نقاشی هنرمندان ایرانی و خارجی، ظروف چینی کارخانه‌های سور فرانسه و رزنتال آلمان، اشیای تزیینی و مجموعه فرش‌های نفیس ایرانی نیز در این کاخ به چشم می‌خورند.ستون‌های بلند در قسمت ورودی و کاشی کاری‌های نقاشی شده دارای ابهت خاصی هستند. از کنار ستون‌های بلند و کاشی کاری‌ها که رد شدید، کفپوش گرانیتی سیاه جلب توجه می‌کند. طبقه همکف سرسرای بزرگی است که فضایی با نورپردازی خاص دارد.
در دیوارها آینه‌های بزرگی وجود دارند که در واقع از اتصال آینه‌های کوچک ساخته شده اند. فضاهایی مانند سینمای اختصاصی، اتاق غذاخوری، سالن پذیرایی، اتاق انتظار، راهروهای فرعی و تالار آبی نیز هرکدامشان شما را محو تماشا خواهند کرد. در ضلع جنوبی سرسرای همکف نیز اتاق پذیرایی با دکوراسیون خاص وجود دارد که محل استقبال از مهمانان بوده است. اتاق غذاخوری هم که در ضلع جنوب شرقی کاخ نیاوران واقع شده دارای تزیینات و وسایل خاصی است. اتاق نشیمن هم در طبقه همکف با نورپردازی خاص و دکوراسیون متفاوت بسیار دیدنی است.
سالن سینمای اختصاصی نیاوران نیز دارای سالن اصلی، اتاق آپارات، رختکن و اتاق صدا و پخش فیلم است. این قسمت برای مدت‌ها بازدید نداشت تا اینکه در شهریور ماه ۹۵ به روی عموم باز شد. تالار آبی نیز روبروی اتاق پذیرایی وجود دارد و محلی برای پذیرایی مهمانان دربار بوده که با چند پله از سطح همکف جدا شده است. این اتاق دارای یک آبنما و رنگ آبی دیوارها و پرده‌ها به نام تالار آبی مشهور ساخته است. ارتفاع سقف تالار، تزیینات گچبری سقف و دیوارها و لوسترهای کریستال بسیار زیبا هستند. نیم طبقه نیز در واقع طبقه وسط ساختمان کاخ است و شامل اتاق کار، اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا و اتاق خواب لیلا و اتاق ندیمه او واقع شده اما فعلا امکان بازدید وجود ندارد. در آخرین طبقه هم فضاهای خصوصی خانواده قرار دارد. در فضای بیرونی اتاق‌ها و سرسرای این طبقه اشیای گران‌بهایی وجود دارد. این طبقه شامل اتاق خواب‌ها، اتاق استراحت نیمروزی و اتاق ندیمه‌ها است.

بخش های مختلف کاخ نیاوران

کاخ موزه صاحب‌قرانیه: کاخ موزه صاحب‌قرانیه از ۲ طبقه تشکیل می‌شود. این بخش از کاخ نیاوران را می‌توان در گذر تاریخ از دوران قاجار تا جمهوری اسلامی بررسی کرد.
کاخ نیاوران در زمان ناصرالدین‌شاه در سال ۱۲۲۹ هجری شمسی ساخته شد. در زمان مظفرالدین‌شاه و احمدشاه حرمسرای این کاخ کوچک‌تر شد.
کاخ موزه صاحب‌قرانیه در دوران حکومت رضاشاه مدتی به فراموشی سپرده شد. اما در سال ۱۳۱۸ درست در زمان ازدواج محمدرضا شاه پهلوی با همسر اولش قرار بود از این کاخ برای پذیرایی از میهمانان استفاده شود. در این زمان تغییرات زیر پدید آمد:
• بخشی از دیوار میان دیوان‌خانه و حرم‌سرا تخریب شد.
• مبلمان کاخ تغییر پیدا کرد.
• تعدادی از گران‌بهاترین فرش‌های کاخ گلستان به این کاخ منتقل شد.
• برای تزیین دیوارهای کاخ، چندین کاغذ مخصوص از اروپا سفارش داده شد.
• برای انتخاب پرده‌ها و پارچه مبل‌ها از یک طراح خارجی استفاده شد.
عمارت صاحب‌قرانیه بین سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ تبدیل به دفتر کار محمد رضاشاه پهلوی شد. در این زمان صاحب‌قرانیه از بخش‌های زیر تشکیل می‌شد:
• تالار آینه
• اتاق اسناد
• اتاق مذاکرات خصوصی
• اتاق مذاکرات نظام نظامی
• اتاق انتظار سفرا
• استراحتگاه نیمروزی
بخش زیرین این کاخ با نام حوض خانه شناخته می‌شود. حوض ‌خانه شامل بخش‌های متعددی است که در ادامه نام آن‌ها را مشاهده می‌کنید:
• چای‌خانه
• کرسی خانه
• تالار حوض‌خانه
حتماً در زمان بازدید از کاخ نیاوران از حوض‌خانه کاخ صاحب‌قرانیه دیدن کنید. معماری و تزیینات جذاب این بخش، از گچ‌بری گرفته تا ارسی‌های جذاب و آثار موجود در آن، شرکت‌کنندگان تور تهران را به وجد خواهد آورد.


موزه کوشک احمدشاهی: عمارت احمدشاهی در اواخر دوران قاجار به عنوان اقامتگاه ییلاقی احمدشاه در باغ نیاوران ساخته شد. این عمارت جذاب در ۲ طبقه و با سقف شیروانی درست شد.
از ویژگی‌های جذاب این عمارت می‌توان به نما و تزیینات آجری آن اشاره کرد.
در دوران حکومت رضاشاه از این عمارت به ‌عنوان اقامتگاه دائمی محمد رضا و همسر نخست او ملکه فوزیه استفاده می‌شد. بعد از مدتی کاربری این عمارت عوض شد و محمد رضا شاه از این عمارت به‌عنوان دفتر کارش استفاده می‌کرد.
در زمان پهلوی دوم عمارت کوشک احمدشاهی مرمت شد و در آن تغییراتی به وجود آمد. از جمله این تغییرات تغییر در مبلمان و تزیینات داخلی این بنا بود.
کوشک احمدشاهی از ۲ طبقه تشکیل می‌شود. در ادامه بخش‌های مختلف هر طبقه را معرفی می‌کنیم.
طبقه اول کوشک احمد شاهی: در طبقه دوم این کوشک یک سرسرا وجود دارد که در آن حوضی از جنس مرمر قرار گرفته است. در اطراف این سرسرا ۶ اتاق و ۲ راهرو وجود دارد.
طبقه دوم کوشک احمد شاهی: در این طبقه از عمارت احمدشاهی یک سالن مرکزی و ایوان سرتاسری قرار دارد. در ۴ طرف سالن مرکزی قفسه‌های چوبی نصب شده است. دور تا دور ایوان این طبقه ۶ ستون با نمای آجری و ۲۶ ستون مدور با نمای گچی وجود دارد.

کاخ موزه اختصاصی نیاوران: یکی از بخش‌های جذاب کاخ نیاوران کاخ موزه اختصاصی آن است. این بخش در شمال شرقی باغ نیاوران در ۲ طبقه و یک نیم طبقه ساخته شده است. این عمارت ۱۴ متر ارتفاع دارد. در سال ۱۳۰۷ ساخته شد. این عمارت در ابتدا به‌عنوان محلی برای پذیرایی سلطنتی و همچنین اقامت میهمانان عالی‌رتبه طراحی شد. اما بعد از مدتی محمدرضا پهلوی در این محل سکونت کرد. پهلوی دوم تا پایان حکومت خود در این بخش از باغ نیاوران سکونت می‌کرد.
معماری جذاب داخلی این بنا ترکیبی از هنر پیش ‌از اسلام و پس از اسلام است. یکی از جذاب‌ترین بخش‌های این کاخ، سقف بازشونده‌ی آلومینیومی آن است. تلفیقی از معماری هخامنشی و مدرن ایرانی را در این بنا مشاهده می‌کنید.
در طبقه همکف این عمارت بخش‌های زیر وجود دارد:
• اتاق‌های پذیرایی
• سالن غذاخوری
• سالن سینما
• اتاق نشیمن
در طبقه دوم نیز بخش‌های زیر وجود دارد:
• اتاق‌های خواب محمدرضا شاه و فرح پهلوی
• اتاق آرایش و رختکن فرح پهلوی
• اتاق‌های فرزندان
• اتاق‌های ندیمه فرزندان
در نیم‌طبقه نیز دفتر کار فرح پهلوی و اتاق‌های لیلا قرار دارد.


کتاب‌خانه اختصاصی نیاوران: اگر عاشق کتاب و کتابخانه هستید، در هنگام بازدید از کاخ نیاوران حتماً به کتابخانه اختصاصی آن سر بزنید. این کتابخانه در سال ۱۳۵۵ در شمال شرقی باغ نیاوران ساخته شد. این ساختمان ۲ طبقه و ۱ زیرزمین دارد و در نزدیکی محل سکونت محمدرضا پهلوی احداث شد. این بنا کتابخانه اختصاصی فرح پهلوی بوده است. علاوه بر کتاب در این عمارت مبلمان، تابلوهای نقاشی، چندین مجسمه، پیانو و لوازم صوتی نیز مشاهده می‌شود.
در این کتابخانه ۲۳ هزار جلد کتاب شامل کتاب‌های فارسی با موضوعات فرهنگی، ادبی، اجتماعی، گزارش و آمار وجود دارد. همچنین کتاب‌های خارجی این کتابخانه شامل دوره‌های تخصصی هنر، باستان‌شناسی، منابع تمدن و هنر ملل و دایرةالمعارف‌ها می‌شود.
یکی از نکات برجسته این کتابخانه وجود کتاب‌هایی اهدایی است که توسط افراد مشهور و سرشناس کشورهای دیگر به فرح پهلوی هدیه داده‌ شده است. از جمله این افراد می‌توان به والت دیزنی، جان اف کندی و پروین اعتصامی اشاره کرد.

موزه جهان‌نما: یکی از بخش‌های جذاب کاخ موزه نیاوران موزه جهان‌نما هست. در این موزه آثار اهدایی به خاندان پهلوی و همچنین آثار هنری خریداری شده نگه‌داری می‌شود. موزه جهان‌نما ۴ سالن در طبقه همکف و ۱ سالن در زیرزمین بخش غربی کاخ صاحب‌قرانیه دارد.
در این موزه می‌توانید آثاری از تمدن‌های مختلف جهان نظیر تمدن مصر باستان، منطقه‌ی آند، سردیس‌های سنگی بودا، ظروف سفالین مربوط به دوران باستان ایران‌زمین را مشاهده کنید.
علاوه بر آثار تاریخی در این مجموعه آثار هنری از هنرمندان ایرانی نظیر سهراب سپهری و همچنین هنرمندان خارجی نظیر پیکاسو وجود دارد.

موزه خودروهای اختصاصی: اگر عاشق خودروها و موتورهای کلاسیک هستید، حتماً به کاخ نیاوران بروید و از موزه خودروهای اختصاصی آن دیدن کنید. در این موزه می‌توانید وسایل نقلیه خاندان پهلوی را مشاهده کنید. این بخشی از کاخ نیاوران در زمان حکومت محمدرضا شاه پهلوی به‌ عنوان گاراژی برای نگه‌داری از خودروها استفاده می‌شد و در سال ۱۳۹۱ به‌عنوان موزه افتتاح شد. در این مجموعه می‌توانید از وسایل نقلیه زیر دیدن کنید:
• رولزرویس فانتوم ۱۹۶۶
• رولزرویس فانتوم ۱۹۷۷
• موتور هوندا ۵۰
• موتور CHIBI
• و چندین وسیله نقلیه دیگر


مرکز اسناد: مرکز اسناد یکی از بخش‌های مهم کاخ موزه نیاوران به حساب می‌آید. در این مرکز اموال و آثاری نگه‌داری می‌شود که رویدادهای بیرونی و درونی دربار پهلوی را ضبط و ثبت کرده است. این ساختمان که در زمان پهلوی محل استراحت مستخدمین دربار بوده است، اکنون تبدیل به موزه شده است.
در این مرکز آثار زیر نگه‌داری می‌شود:
آلبوم‌های عکس نگاتیو و اسلاید؛ شامل عکس‌های مربوط به دوره پهلوی دوم و پهلوی اول است. این عکس‌ها مرتبط با مراسم رسمی، تاج‌گذاری، خانواده پهلوی، شخصیت‌ها، تشریفات و ابنیه تاریخی است.
اسناد؛ شامل دست‌نوشته‌های خانواده پهلوی دوم و همچنین مدارکی مرتبط با امور داخلی دربار است.
صفحات گرامافون و نوارهای صوتی: شامل مجموعه‌ای از آثار موسیقی کلاسیک و دیگر سبک‌های موسیقی می‌شود. در این مجموعه آثاری از موسیقی سنتی و پاپ ایران، آوازهای کودکان، شعر و قصه و همچنین آثار ادبی شاعرانی نظیر اخوان ثالث و نیما یوشیج وجود است.

باغ موزه کتیبه‌ها: اگر به تاریخ باستان علاقه دارید و دوست دارید کتیبه‌های سنگی را از نزدیک ببینید، حتماً به باغ موزه کتیبه‌های کاخ نیاوران مراجعه کنید. در این نمایشگاه دائمی ۴۳مولاژ از کتیبه‌های صخره‌ای به نمایش درآمده‌اند. این کتیبه‌ها مربوط به دوره‌های زیر است:
مادها: کتیبه‌های این دوران به زبان آشوری، آرامی و اوراتی نوشته‌شده است.
دوران تاریخی پارتی و ساسانی: کتیبه‌های این دوران نیز به زبان‌های فارسی باستان، ایلامی، آرامی و آکدی نوشته شده است.
علاوه بر کتیبه‌هایی که تا اینجا اشاره کردیم، در این باغ موزه صخره‌هایی با نقوش مختلف وجود دارد. از جمله این نقوش می‌توان به انسان‌هایی در حال شکار با کمند یا انسان‌هایی در حال رقصیدن اشاره کرد.

راه دسترسی مجموعه کاخ نیاوران

برای رسیدن به مجموعه کاخ نیاوران از جاهای دیدنی تهران با استفاده از وسایل نقلیه عمومی چند راه وجود دارد:
می‌توانید با استفاده از مترو به تجریش بروید و از آنجا با تاکسی و اتوبوس به نیاوران بروید یا از طریق نقشه بی آر تی تهران خودتان را به تجریش برسانید و با استفاده از وسایل نقلیه دیگر به نیاوران بروید. همچنین اکثر پایانه‌های تاکسیرانی به مقصد تجریش وجود دارند.

اطلاعات بازدید و تهیه بلیط ورودی

برای بازدید از این مجموعه می‌توانید همه روزه به جز ۱۴ خرداد، ۲۱ رمضان، تاسوعا و عاشورای حسینی، ۲۸ صفر، ۲۵ شوال مراجعه کنید. ساعات بازدید نیز در شش ماهه اول سال از ساعت ۹ صبح تا ۷ عصر و در شش ماهه دوم سال از ۸ صبح تا ۵ عصر است. آخرین زمان نیز برای خرید بلیط ورودی یک ساعت قبل از اتمام زمان بازدید است تا زمانی برای بازدید داشته باشید. پرداخت هزینه ورودی برای همه رده‌های سنی اجباری است.
البته برای بعضی گروه‌ها تخفیف‌های بازدید در نظر گرفته شده است، فقط این گروه‌ها به جز روزهای پنج شنبه و جمعه و تعطیلات رسمی از تخفیف برخوردار می‌شوند: بلیط‌های نیم بها شامل؛ دانش آموزانی که از جانب مدارس برای بازدید می‌روند. آزادگان، جانبازان و خانواده شهدا با ارایه کارت شناسایی، دانشجویانی که با هماهنگی دانشگاه مربوطه مراجعه می‌کنند، بسیجیان با هماهنگی از طریق پایگاه‌های بسیج، بازنشسته به همراه یک نفر با ارایه کارت بازنشستگی، افراد تحت پوشش کمیته امداد با ارایه کارت شناسایی، افراد تحت پوشش بهزیستی با ارایه کارت شناسایی. بلیت رایگان نیز شامل راهنمایان تور با ارایه کارت معتبر راهنمایان گردشگری و کارمندان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
امکانات موجود در مجموعه نیاوران عبارتند از نیمکت‌هایی در محوطه، سرویس بهداشتی، نمازخانه، آبسردکن، کافه رستوران، فروشگاه صنایع دستی، دستگاه صدور اتوماتیک بلیت

جاهای دیدنی نزدیک به کاخ نیاوران

موزه خودروهای اختصاصی پهلوی: ۵۰۰ متر
کاخ صاحبقرانیه: ۹۰۰ متر
موزه طبیعت و حيات ‌وحش ایران - دارآباد: ۱.۶
هیومن پارک: ۱.۸

هتل های نزدیک به کاخ نیاوران

هتل جاده ابریشم: ۱.۳ کیلومتر
هتل طوبی: ۱۱ کیلومتر
هتل استقلال: ۱۲.۴ کیلومتر
هتل دیاموند: ۹.۴ کیلومتر

رستوران های نزدیک به کاخ نیاوران

رستوران کسری: ۳۸۰ متر
رستوران مستوران: ۶۵۰ متر
رستوران نرگس: ۲.۲ کیلومتر
رستوران سرای اعلا: ۲.۳ کیلومتر