نقش رستم شیراز کجاست؟ راهنمای کامل نقش رستم

استان فارس استانی پر از مکان‌های تاریخی دیدنی است که هرکدام نماد تمدن‌های کهن گذشته ایران است. یکی از این مکان‌های تماشایی، نقش رستم مرودشت است که در فاصله کوتاه ۶ کیلومتری از تخت جمشید قرار گرفته و آرامگاه ۴ پادشاه هخامنشی است. البته آثاری از دوره ساسانیان هم در نقش رستم شیراز دیده می‌شود.
در این مقاله می‌خواهیم این بنای باستانی شکوهمند که از گذشته دور دارای اهمیت بوده است را بیشتر بشناسیم؛ با ما همراه باشید!

نقش رستم کجاست؟

نقش رستم در استان فارس و با فاصله نسبتاً کمی از شهر شیراز قرار دارد. این بنا در روستای زنگی‌آباد شهر مرودشت و در نزدیکی تخت جمشید واقع شده است. اگر از شیراز قصد رفتن به مرودشت را داشته باشید کافی است ۵۰ کیلومتر به سمت شمال استان فارس بروید و در دل آب‌وهوای کوهستانی و معتدل، این شهر تاریخی را پیدا کنید.
مرودشت که دومین شهر پرجمعیت استان فارس محسوب می‌شود، یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران است و بسیاری از نمادهای فرهنگ و تمدن ایرانی را در خود جای داده که نقش رستم شیراز یکی از آن‌هاست.
نقش رستم در دل کوهی به نام «حسین‌کوه» قرار دارد. شکل و ظاهر این کوه شبیه سه صخره است و به همین دلیل به آن «سه گنبدان» می‌گفتند. در آثار برخی تاریخ‌نویسان به این منطقه دوگنبدان هم گفته شده است.

هدف ساخت نقش رستم چه بوده است؟

این بنای باستانی شامل چندین نقش‌برجسته، آرامگاه پادشاهان و کتیبه‌های تاریخی است. این محوطه باستانی مزار ۴ پادشاه هخامنشی از ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح را در خود جای داده است و اهمیت تاریخی بسیار بالایی دارد. البته نقش‌ها و آثاری از دوره ایلامیان و ساسانیان هم در این مکان وجود دارد.
جالب است بدانید اولین نگاره‌های این بنا که به دوره ایلامیان برمی‌گردد، طرحی است از یک ایزد، یک ایزدبانو و یک زن و مرد که تصور می‌شود پادشاه و ملکه هستند؛ البته این نقش بعد از روی کار آمدن بهرام دوم تا حدود زیادی از بین رفت و نقشی از خودش و درباریانش جایگزین شد.
در دوره هخامنشیان هم آرامگاه چهار شاه بزرگ یعنی داریوش بزرگ، خشایارشا، اردشیر یکم و داریوش دوم در این محل و در دل کوه‌ها قرار گرفتند. این بنا در دوره حکومت ساسانیان نیز همچنان محترم و مقدس بود و نقش‌نگاره‌های این دوره هم در آن دیده می‌شود.

علت نامگذاری نقش رستم

به‌نظر می‌رسد علت نام‌گذاری نقش رستم به دلیل نگاره‌هایی باشد که نشان‌دهنده جنگ پهلوانان با همدیگر است و از آن‌جایی که یکی از نمادهای مهم پهلوانی در فرهنگ ما، شاهنامه و قهرمان آن رستم است، به این محل نقش رستم گفته می‌شود.
البته در داستان‌هایی که نسل به نسل بین مردم نقل می‌شود باور بر این است که رستم در این نقطه به جنگ اسفندیار رفته و اینجا محلی است که رستم بر اسفندیار پیروز شده است؛ به همین دلیل یکی از نقش‌نگاره‌ها را منسوب به او می‌دانند. طبق تحقیقاتی که انجام شده در دوره ساسانیان به نقش رستم «نبوشت» می‌گفتند که به‌معنای «پای‌کوه» بوده است.

بخش های مختلف نقش رستم مرودشت

همانطور که گفتیم نقش رستم شیراز در سه دوره از حکومت‌های تاریخی حائز اهمیت بوده و بناهای مهمی به آن اضافه شده است و شامل بخش‌های مختلفی است.
• در نقش رستم ۸ نقش برجسته و کتیبه وجود دارند که هر کدام روایت‌کننده‌ی ماجرایی از پادشاهان پیشین ایران هستند.
• بخش مهم دیگر این محوطه، کعبه زرتشت است که به احتمال زیاد یک آتشکده بوده است؛ اما برخی باستان‌شناسان باتوجه به شباهت آن به مقبره پاسارگاد احتمال می‌دهند اینجا هم مقبره یک پادشاه باشد.
• بخش اصلی دیگری که در نقش رستم وجود دارد، آرامگاه ۴ پادشاه هخامنشی است. بنابر اعتقاداتی که وجود داشته این مقبره‌ها در دل سنگ کوه‌ها ایجاد می‌شده تا خاک زمین به‌دلیل قرار گرفتن اجساد روی آن آلوده نشود.
• در دوره ساسانیان هم بخش‌هایی به این مکان اضافه شد؛ یکی از سنگ‌نگاره‌های اضافه‌شده در این دوره نقش ارشیر بابکان و اهورا مزدا بوده است. در این تصویر اردشیر بابکان روی اسب نشسته و روبه‌روی اهورا مزدا قرار دارد و در حال دریافت یک نشان از اهورامزدا است.
در ادامه‌ی مقاله با جزئیات کتیبه های داخل نقش رستم بیشتر آشنا خواهیم شد.

نقش برجسته های نقش رستم

در مجموع حدود ۸ نقش برجسته در نقش رستم شیراز وجود دارد؛ جالب است بدانید یکی از این نقش‌ها ناتمام مانده است. هرکدام از نقش برجسته های نقش رستم به یک واقعیت تاریخی اشاره دارد. این نقش‌برجسته‌ها به‌دستور پادشاهان ساخته می‌شده تا سندی برای آینده باشد و پیروزی‌ها و کامیابی‌های آن‎‌ها را نشان دهد. پیروزی بهرام دوم، تاجگذاری نرسی، پیروزی شاپور اول و تاجگذاری اردشیر بابکان بعضی از مهم‌ترین نقش برجسته های نقش رستم هستند.
این نقش‌برجسته‌ها اولین بار در سال ۱۳۰۲ یافت شدند. فردی به نام «ارنست هرتسفلد»، باستان‌شناس و ایران‌شناس آلمانی، با حفاری در این منطقه به نقش‌ونگارهای دوره ساسانی رسید و آثار مهمی را کشف کرد.

آرامگاه های نقش رستم

نقش رستم شیراز در دوره حکومت هخامنشیان بسیار مورد توجه بوده است و به همین علت مقبره چهار پادشاه هخامنشی در آن قرار دارد. آرامگاه پادشاهان در دخمه‌هایی در دل کوه دفن شده‌اند تا پس از این که گوشت بدن آن‌ها توسط پرنده‌ها خورده شد، استخوان‌های‌شان در استودان‌ها نگهداری شود. در بعضی موارد هم اجساد به شکل مومیایی‌شده در مقبره سنگی دفن می‌شدند تا از آلوده شدن زمین توسط اجساد جلوگیری شود.

آرامگاه خشایارشا

آرامگاه خشایارشا که در داخل نقش رستم قرار دارد، شبیه یک صلیب کشیده شده است در حالی که بالای سر او نماد فروهر و ماه قرار دارند و پایین پای او یک تخت شاهی قرار گرفته است که مردم کشورهای مختلف قلمرو پادشاهی خشایارشا در حال حمل آن هستند. در این دخمه علاوه بر خشایارشا دو قبر دیگر هم وجود دارند که احتمالا متعلق به همسر او «آمستریس» و ولیعهد خشایارشا باشند.

آرامگاه داریوش

به‌نظر می‌رسد ساختن این آرامگاه همزمان با ساخت تخت جمشید و کاخ آپادانی شوش شروع شده باشد. در نمای بیرونی این آرامگاه همان تصویری که برای خشایارشا هم استفاده شده می‌بینیم. یعنی پادشاه که بر روی تختی بر دوش مردم سرزمینش قرار دارد و بالای سر او فروهر و ماه نقش بسته‌اند. به نظر می‌رسد این طرح نوآوری داریوش کبیر بوده باشد.
داخل این آرامگاه ۹ قبر دیگر هم وجود دارد؛ هنوز مشخص نیست این قبرها متعلق به چه کسانی هستند. بیرون این آرامگاه سنگ‌نوشته‌هایی به زبان ایلامی، فارسی باستان و اکدی نوشته شده که احتمالا وصیت‌نامه شاه باشد.

آرامگاه اردشیر اول

در این آرامگاه هم همه‌چیز تقریبا شبیه دو آرامگاه دیگر است با این تفاوت که دقت و ظرافت طراحی کمتری دارند؛ معماری این آرامگاه با کجی و عدم تقارن همراه است. سه قبری که در این مقبره قرار دارند متعلق به اردشیر اول، همسرش شاهبانو «داماسپیا» و ولیعهد اردشیر هستند.

آرامگاه داریوش دوم

بنای داخل این آرامگاه مشابه مقبره اردشیر اول است و این یعنی مهارت و تبحر لازم برای سنگ‌تراشی وجود نداشته است. از بین ۳ قبری که در داخل این آرامگاه وجود دارد، یکی متعلق به داریوش دوم، قبر بعدی متعلق به ملکه «پریزاتس» و قبر سوم هم برای ولیعهد بوده است.

کتیبه های نقش رستم شیراز

کتیبه‌ها و نقش‌های زیادی در نقش رستم شیراز وجود دارند که هرکدام بیانگر یک روایت تاریخی است؛ در ادامه با این نقوش بیشتر آشنا می‌شویم:

کتیبه ناتمام نقش رستم

اولین نقشی که در نقش رستم به چشم می‌خورد در واقع فضایی ۱۰ در ۵ متری است که حجاری نشده و احتمالا فرصت اتمام آن پیش نیامده است؛ اما کتیبه‌ای ۲۰ سطری در مرکز آن حکاکی شده که به زبان فارسی است. با اینکه احتمالا این فضا برای حجاری حوادث تاریخی اواخر دوره ساسانی آماده شده بوده ولی کتیبه‌ی فعلی جدید است و اهمیت تاریخی ندارد.

نقش تاجگذاری نرسی

دومین نقش در داخل نقش رستم، کتیبه‌ای عظیم و چشم‌گیر است که تاجگذاری نرسی (۲۹۴-۳۰۴ میلادی)، پسر شاپور اول ساسانی و فرمانروای ارمنستان را نشان می‌دهد. نرسی با حمله به ایران صاحب تاج و تخت شد. او در این نگاره حلقه یا نشان پادشاهی را از دست ایزدبانو آناهیتا، که الهه آب، باروری و جنگ است، می‌گیرد.

نقش پیروزی بهرام دوم

نقش بعدی در ۲ صحنه‌ی بالای هم حجاری شده‌اند؛ در یکی از این صحنه ها بهرام دوم سوار بر اسب به سوی دشمن می تازد و در پشت سرش سوار دیگری درفش به دست دیده می شود، سربازی رومی هم به زمین افتاده و زیر اسب بهرام مانده است.

نقش پیروزی شاپور اول

نقش چهارم از نقش رستم، مجلل ترین نقش دوران ساسانی بوده و روایتگر پیروزی شاپور بر امپراطورهای روم است و با دستور همین پادشاه در دل کوه تراشیده شده است. در این نقش صحنه پیروزی شاپور اول بر امپراتور رومی والرین (۲۳۹ تا ۲۷۰ میلادی) و صحنه اسیرشدن والرین و فیلیپ عرب به نمایش گذاشته شده به تصویر کشیده شده است.
در زمان شاپور یکم ۳ امپراتور روم به ایران حمله کردند که سومی والرین بود و با ۷۰ هزار سرباز و سناتور به دست ایرانی‌ها اسیر شد. توصیف این پیروزی در کتیبه دیوار کعبه زرتشت در همین مجموعه نیز آمده است.
شاپور در این نقش‌برجسته درحالی که یک تاج بزرگ روی سر خود دارد و لباس او نیز با تمام ریزه‌کاری‌هایش با ظرافت تراشیده شده روی اسب خود نشسته و در مقابلش دو مرد با لباس امپراطورهای رومی در حالت نشسته و ایستاده در حال التماس هستند.

نقش پیروزی هرمز دوم

چیز زیادی از این نقش باقی نمانده است. این لوح نیز دو قسمت است؛ در تصویر این نقش‌برجسته می‌بینیم که هرمز دوم در حالی که یک نیزه را به بدن دشمن فروبرده روی اسب نشسته است. درست در پایین این نقش یک نقش نیمه‌تمام دیگر هم وجود دارد که به‌نظر می‌رسد مربوط به ولیعهد هرمز دوم، یعنی آذرنرسه باشد.

نقش نبرد شاپور دوم

نقش ششم که روبروی کعبه زرتشت و زیر مقبره داریوش دوم واقع شده، طولی برابر ۷.۶ متر و ارتفاع ۳ متر دارد. این نقش نیز کمی تخریب شده است؛ بااین‌حال به نظر می‌رسد به دوره شاپور دوم برسد. این نقش نبرد یک شاه را با دشمنش ترسیم کرده که در آن پادشاه نیزه را در گردن دشمن فرو کرده است. باتوجه به جزییاتی که برای دشمن او تراشیده شده به‌نظر می‌رسد شاپور دوم در حال جنگیدن با یکی از اعضای خاندان پادشاهی بوده است.

نقش بهرام دوم و خانواده‌اش

قدیمی ترین نقش در مجموعه‌ی نقش رستم مربوط به دوره عیلامی است؛ ولی بعدها بهرام دوم ساسانی قسمتی از آن را محو کرد و نقش خود و درباریان و خانواده اش را جایگزین آن کرد. به هر حال قسمت‌هایی از نقش اول هنوز باقی مانده که تصویری از یک پادشاه و ملکه به همراه یک ایزد و یک ایزدبانو را نشان می‌دهد. به گفته بعضی تاریخ‌دان‌ها قدمت آن به ۴ هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد.

نقش تاجگذاری اردشیر بابکان

به نقش آخر از نقش رستم می‌رسیم، نقشی که از بنیانگذار دولت ساسانی و اهورامزدا که هر ۲ بر اسبی سوارند. این نقش صحنه تاجگذاری اردشیر اول و دریافت اورنگ شاهی از دست اهورامزدا است. زیر اسب اردشیر پیکر آخرین پادشاه اشکانی و زیر اسب اهورامزدا پیکر اهریمن افتاده است و روی سینه اسب‌های آنان کتیبه‌هایی به زبان یونانی، پهلوی اشکانی و ساسانی نوشته شده است.

نقش بهرام و درباریان

نقش‌برجسته بعدی، تصویری از بهرام دوم و درباریانش است. بهرام به حالت ایستاده در مرکز تصویر است و پشت سر او 8 نفر دیگر که از درباریان هستند به نشانه احترام ایستاده‌اند. افرادی که در سمت چپ شاه هستند خانواده سلطنتی‌اند که شامل ملکه یعنی شاپور دختک و دو شاهزاده جوان می‌شود. کرتیر موبد بلندپایه زرتشی و نرسی پسر شاپور یکم هم در این تصویر حضور دارد. مشخص نیست سه نفر دیگری که در این نقش‌برجسته حضور دارند چه کسانی بوده‌اند و نسبت‌شان با بهرام دوم چه بوده است.

كعبه زرتشت نقش رستم

کعبه زرتشت بنایی به شکل مکعب مستطیل است که روبه‌روی آرامگاه داریوش دوم در داخل نقش رستم قرار دارد. یک بنای نسبتا کوچک که از سنگ آهک سفید ساخته شده و برای ورود به اتاقک اصلی باید سی پله را بالا بروید. این آتشکده احتمالا در دوره هخامنشیان ساخته شده است و آن را به نام «بن خانک» یا «نقاره‌خانه» و «کرنای‌خانه» هم می‌شناسند.
با توجه به این که داخل این بنا کاملا به‌رنگ سیاه درآمده است گروهی از باستان‌شناسان آن را به‌عنوان یک آتشکده زرتشتی معرفی می‌کنند. از آنجایی که شکل آن مکعبی است نامش را کعبه زرتشت گذاشته‌اند؛ اما هیچ‌ سندی درباره این که این بنا جنبه زیارتی داشته باشد وجود ندارد.

بهترین زمان برای بازدید از نقش رستم

شما می‌توانید هرروز از ساعت ۸ صبح الی ۶:۳۰ عصر به نقش رستم شیراز بروید. بهترین زمان و فصل بازدید از نقش رستم فصول سرد سال، یعنی پاییز و زمستان یا اوایل بهار است. اگر قصد بازدید از داخل نقش رستم را در تعطیلات عید نوروز دارید باید بدانید با شلوغی و ازدحام نسبی جمعیت روبه‌رو خواهید شد. هزینه ورودی داخل نقش رستم برای شهروندان ایرانی ۳۰۰۰ تومان و برای گردشگران خارجی ۲۰۰۰۰ تومان است.

جاهای دیدنی اطراف نقش رستم

اشاره کردیم که کتیبه نقش رستم در نزدیکی شهر مرودشت قرار دارد و مرودشت هم شهری با پیشینه تاریخی است. اگر قصد رفتن به نقش رستم را داشته باشید در میان راه می‌توانید برخی از دیگر جاهای دیدنی شیراز سر بزنید و یادگار شکوهمند هخامنشیان یعنی پرسپولیس یا تخت جمشید و نقش رجب هم از نزدیک ببینید.

نقش رجب

نقش رجب یکی از مناطق مهم و دیدنی در استان فارس است که شامل چند حجاری قدیمی و کهن می‌شود. این محوطه در دل کوه رحمت قرار دارد. سه نقش‌برجسته مهم که شامل سه مجلس از تاج‌گذاری پادشاهان ساسانی می‌شود در این مکان وجود دارد. نقش رستم و نقش رجب در حدود ۴ دقیقه با یکدیگر فاصله دارند؛ به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم هنگام بازدید از نقش رستم، حتماً از این جاذبه‌ی دیدنی نیز دیدن کنید.

تخت جمشید

تخت جمشید شاید دیدنی‌ترین اثر تاریخی ایران باشد که شکوه تمدن ۲۵۰۰ ساله‌ی هخامنشیان را به رخ می‌کشد. برای دیدن تخت جمشید هم باید فاصله نسبتا کمی را با خودرو طی کنید تا به این مکان تاریخی و فرهنگی برسید. فاصله‌ی این دو جاذبه‌ی تاریخی در حدود ۸ دقیقه است. با این که کاخ‌های تخت جمشید با حمله اسکندر به آتش کشیده شد و بخش زیادی از آن از بین رفت؛ اما همچنان می‌توانید باقی‌مانده‌های این بنای پرشکوه را ببینید.

راه های دسترسی به نقش رستم شیراز

اگر بخواهید با ماشین شخصی از شیراز به سمت نقش رستم بروید باید یک فاصله 70 کیلومتری را پیش‌بینی کنید. اگر به عنوان گردشگر به شیراز آمده‌اید و ماشین شخصی ندارید می‌توانید به ترمینال شهید کاراندیش شیراز بروید و از آنجا با تاکسی یا مینی‌بوس به سمت نقش رستم بروید.

بهترین هتل ها و اقامتگاه های اطراف نقش رستم

بهترین هتل‌ها و اقامتگاه‌هایی که در اطراف نقش رستم پذیرای شما هستند شامل لیست زیر می‌شود:
• هتل آپادانا : هتل آپادانا یک هتل 3 ستاره در مرودشت است که یک طبقه و 17 اتاق دارد. با توجه به فاصله کوتاه 3.6 کیلومتری با نقش رستم شما با اقامت در اینجا می‌توانید به‌راحتی به نقس رستم، نقش رجب و تخت جمشید دسترسی داشته باشید.
فاصله‌ی این هتل با نقش رستم معادل ۳.۶ کیلومتر است.

• اقامتگاه بوم گردی نقش رستم: این اقامتگاه بومگردی فاصله کوتاهی تا نقش رستم دارد و از امکانات خوبی برخودار است که یک اقامت راحت و بی‌دردسر را برای‌تان فراهم می‌کند. پارکینگ غیرمسقف، راهنمای تور و اینترنت از جمله امکانات این اقامتگاه است.
فاصله‌ی این هتل با نقش رستم معادل ۴ کیلومتر است.

• هتل پرسپولیس: هتل پرسپولیس با ۱۷ اتاق یکی دیگر از هتل‌های نزدیک به نقش رستم است که از امکانات رفاهی خوبی برخودار است. این هتل دارای پارکینگ و رستوران است و در لابی و اتاقها اینترنت رایگان خواهید داشت.
فاصله‌ی این هتل با نقش رستم مرودشت معادل ۴.۸ کیلومتر است.

• هتل جهانگردی تخت جمشید: این هتل ۱۸ اتاق یک خوابه و ۴ اتاق دو تخته دارد و شامل رستوران و سفره‌خانه سنتی هم می‌شود. در این هتل که در مرودشت قرار دارد شما به تاکسی سرویس، کافی‌شاپ، پارکینگ و اینترنت رایگان هم دسترسی خواهید داشت.
فاصله‌ی این هتل با نقش رستم معادل ۴.۹ کیلومتر است.

• مهمانپذیر درویش مرودشت: این مهمان‌پذیر یک اقامتگاه اقتصادی برای کسانی است که قصد دارند در مرودشت بمانند تا از نقش رستم و تخت جمشید دیدن کنند.
فاصله‌ی این هتل با نقش رستم معادل ۶.۷ کیلومتر است.

کلام آخر

نقش رستم یک مکان تاریخی است که شکوه حکومت‌های تاریخی ایران را به ما یادآوری می‌کند. در این مکان نقش‌برجسته‌هایی از مهم‌ترین رویدادهای پیروزمندانه پادشاهان ساسانی را در کنار مقبره پادشاهان هخامنشی می‌بینیم. اگر قصد دارید به شیراز بروید، پیشنهاد می‌کنیم بازدید از نقش رستم را در برنامه سفر شیراز بگذارید تا با فرهنگ و تمدن گذشته بیشتر آشنا شوید.

سؤالات متداول

نقش رستم کجاست؟

نقش رستم در روستای زنگی‌آباد از توابع شهرستان مرودشت قرار دارد. فاصله این جاذبه دیدنی تا شیراز در حدود ۷۰ کیلومتر است.

سرنوشت اجساد نقش رستم چه بود؟

احتمال می‌رود وقتی اسکندر مقدونی برای حمله و غارت به این منطقه آمده دستور داده باشد تا اجساد پادشاهان و افراد دیگری که در آرامگاه آنان بوده‌اند را پراکنده و نابوده کرده باشند.

نقش رستم آرامگاه چه کسانی است؟

آرامگاه ۴ پادشاه هخامنشی یعنی داریوش بزرگ، داریوش دوم، اردشیر اول و خشایارشا به همراه همسر و فرزندشان در نقس رستم قرار دارد.

علت نامگذاری نقش رستم چیست؟

در داستان‌هایی که در بین مردم نقل می‌شود این مکان محل جنگ رستم و اسفندیار بوده و به همین علت نقش رستم نام گرفته است.