سوغات گرگان چی بخریم؟ | خوراکی های محلی و صنایع دستی گرگان

تاریخ انتشار: ۰۴ مرداد ۱۴۰۴

سوغاتی های گرگان بازتابی از ترکیب فرهنگ‌های ترکمن، مازنی و سیستانی و تاریخ این شهر هستند. در این مطلب، قرار نیست فقط نام چند شیرینی محلی را بشنوید؛ بلکه می‌فهمید چرا نان خرمایی گرگان با همتایش در یزد فرق دارد، کدام مربا فقط در ارتفاعات توسکستان یافت می‌شود، یا چطور صنایع‌دستی قوم ترکمن جای خود را در بازارچه‌های شهری و سوغات تهران باز کرده‌اند. پس اگر قصد سفر به گرگان را دارید تا انتها با ما همراه باشید.

سوغاتی های خوراکی گرگان

گرگان، برخلاف بسیاری از شهرهای شمالی، فقط به برنج و چای ختم نمی‌شود. اقلیم خاص آن که از جنگل و کوه تا دشت‌های کشاورزی امتداد دارد، تنوع شگفت‌انگیزی در مواد اولیه خوراکی ایجاد کرده است. نتیجه‌اش هم خوراکی‌هایی است که از یک‌سو ریشه در فرهنگ ترکمن و بومیان ساکن منطقه دارند، و از سوی دیگر با ذائقه ایرانی هماهنگ‌اند. اگر در سفر به گرگان به‌دنبال سوغاتی‌هایی هستید که هم ماندگار باشند و هم بتوانند خاطره‌ای از طعم‌های خاص این شهر را زنده کنند، خوراکی‌های سنتی آن بهترین انتخاب هستند. در ادامه، با ۱۰ مورد از خوراکی‌های بومی گرگان آشنا می‌شوید که هر کدام به تنهایی، بخشی از هویت فرهنگی این شهر را در خود دارند:

نان پادرازی گرگان

یکی از قدیمی‌ترین شیرینی های گرگان است که بافتی خشک و ترد دارد و طعمش از ترکیب دارچین، رازیانه، هل و آرد کامل به دست می‌آید. شاید باورش سخت باشد، اما نان پادرازی یکی از مشهورترین سوغاتی های گرگان، از دوره قاجار تا امروز تقریبا با دستور مشابهی پخته می‌شود؛ در سینی‌های مسی، بدون فر، با عطر خاصی که فقط در بازار نعلبندان پیدا می‌کنید. برخلاف شیرینی‌های مدرن، در تهیه آن از مواد نگهدارنده استفاده نمی‌شود، به همین دلیل سالم و ماندگار است و می‌توانید با خیال راحت به عنوان سوغاتی گرگان آن را تهیه کنید. اگر سری به بازار نعلبندان بزنید، بوی خاص این نان از داخل قنادی‌های سنتی شما را به‌راحتی به سمت خودش می‌کشاند.

نان خرمایی گرگان

با نمونه‌های جنوبی کاملا فرق دارد. خمیر آن معمولا نرم‌تر و کمتر شیرین است و مغز خرما با ادویه‌های گرم مخلوط می‌شود تا طعمی متعادل ایجاد کند. در برخی نانوایی‌های قدیمی محله پاسرو، این نان را هنوز با روش سنتی، داخل سینی‌های مسی می‌پزند که باعث می‌شود عطر نان در کوچه‌های اطراف هم بپیچد.

حلوای اوماج گرگان

با دانه‌های درشت و بافتی غیر یکنواخت، یکی از دسرهای خاص منطقه است که در بسیاری از مهمانی‌های محلی جایگاه ثابتی دارد. آرد تفت‌داده‌شده، گلاب، هل و زعفران مواد اصلی آن هستند، اما آنچه این حلوا را خاص می‌کند، طرز تهیه و شکل دانه‌دانه آن است. در حوالی مسجد جامع گرگان، زنان محلی گاهی این حلوا را در ظرف‌های کوچک و با بسته‌بندی پارچه‌ای عرضه می‌کنند و می‌توانید به عنوان سوغاتی گرگان تهیه کنید.

حلوای جوز آرد یا حلوا گردو گرگانی

حلوای متفاوت گرگانی‌ها که بر خلاف نامش، بدون آرد است! این حلوا از ترکیب برنج نیم‌دانه و مغز گردو است و رنگ قهوه‌ای تیره دارد. به جز استفاده به عنوان حلوا در مراسم ختم، در عید نوروز و عزاداری نیز این حلوا تهیه می‌شود. جز حلوا به دلیل مواد و شیوه پخت طولانی که دارد، دارای ماندگاری بالایی است و با خیال راحت می‌تواند آن را شیرین‌فروشی‌های محلی، به عنوان سوغات گرگان تهیه کنید.

شیرینی سرغربیلی گرگان

یکی از خاص‌ترین سوغاتی های گرگان است که ظاهری شبیه به پیراشکی دارد و مردم محلی آن را در کنار چای عصرانه مصرف می‌کنند. سرغربیلی از آرد، شیر، شکر، پودر هل و پودر قند و با سرخ کردن در روغن درست می‌شود. انواع بازاری در فر یا تنور پخته می‌شوند. سرغربیلی گرگان را می‌توانید از بازار نعلبندان و سایر فروشگاه‌های شیرین‌پزی محلی شهر تهیه کنید.

نان زنجبیلی گرگان

بیشتر در فصل‌های سرد پخته می‌شود، از ترکیب زنجبیل تازه، عسل و آرد گندم به دست می‌آید. این نان تند و گرم بافتی نرم‌تر از نان پادرازی دارد و رنگ تیره‌اش نشان‌دهنده استفاده از ادویه‌های طبیعی است. این سوغاتی گرگان را می‌توانید در قنادی‌های اطراف خیابان شریعتی پیدا کنید، به‌ویژه در نزدیکی شب یلدا که تقاضا برای شیرینی‌های سنتی افزایش پیدا می‌کند.

مربای پوست پرتقال گرگان

با پرتقال‌های بومی منطقه درست شده و برخلاف مرباهای صنعتی، عطر پوست مرکبات در آن کاملاً حفظ می‌شود. تلخی پوست با چند بار جوشاندن گرفته می‌شود و نتیجه، مربایی با طعم دل‌نشین است. برخی از فروشگاه‌های ارگانیک در بلوار استاندارد یا بازار روز هفتگی، مرباهای خانگی با کیفیتی را عرضه می‌کنند که می‌توانید در شیشه‌های زیبا به عنوان سوغات گرگان با خودتان ببرید.

رب انار بومی گرگان

این رب‌ها از انارهای ترش کردکوی تهیه می‌شوند، غلظت بالا و طعمی تند و خالص دارند. در برخی از مغازه‌های کوچک اطراف پل سید مسعود، بطری‌های شیشه‌ای بدون نام تجاری دیده می‌شود که نشان از تولید خانگی این رب‌ها دارد؛ اغلب فروشنده‌ها هم درباره محل تهیه و نحوه پخت اطلاعات دقیقی در اختیار مشتری قرار می‌دهند.

شیرینی قطاب گرگانی

گرچه قطاب بیشتر با یزد شناخته می‌شود، اما در برخی قنادی‌های قدیمی گرگان، نوعی قطاب محلی تهیه می‌شود که داخل آن با گردو و ادویه محلی پر شده و طعم آن نسبت به نسخه یزدی متفاوت و تندتر است و یکی از سوغاتی های گرگان محسوب می‌شود.

ترشی بادمجان شکم پر گرگان

یکی از ترشی‌های خاص گرگان است که در آن از بادمجان‌های قلمی، سیر، فلفل و سبزی‌های کوهی شمالی استفاده می‌شود. در برخی محله‌های سنتی، زنان محلی این ترشی را به‌صورت خانگی تولید و از طریق دکان‌های کوچک خواروبارفروشی در کوچه‌پس‌کوچه‌ها عرضه می‌کنند، جایی که اغلب تابلویی برای تبلیغ وجود ندارد، اما کیفیت حرف اول را می‌زند.

شیره انگور یا خرمای محلی گرگان

از روستاهای اطراف گرگان به‌ویژه توسکستان به شهر آورده می‌شود، شیرینی طبیعی، بافت غلیظ و رنگی کاملاً تیره دارد. این شیره‌ها را معمولا در کنار عسل‌های طبیعی در مغازه‌هایی که در نزدیکی ورودی جنگل النگدره قرار دارند، پیدا می‌کنید؛ فروشنده‌ها اغلب خود تولیدکننده‌اند یا منبع محصول را به‌خوبی می‌شناسند.

انجیر خشک و عناب گرگان

به‌ویژه آن‌هایی که از روستاهای دامنه‌ای مثل زیارت برداشت می‌شوند، به‌دلیل عدم استفاده از مواد افزودنی، بافت طبیعی‌تری دارند و طعم میوه در آن‌ها بیشتر حس می‌شود. در فروشگاه‌های خشکبار خیابان ولی‌عصر، اگر دقت کنید، بسته‌هایی با دست‌خط فروشنده‌ها روی کاغذ کاهی خواهید دید که اغلب بهترین گزینه‌ها هستند.

صنایع دستی گرگان برای سوغاتی

تنوع اقوام، سبک زندگی روستایی و سنت‌های دیرینه در مناطق مختلف این استان، باعث شده محصولاتی منحصربه‌فرد از دل فرهنگ بومی گرگان بیاید؛ از بافته‌های نفیس ترکمنی گرفته تا هنرهای دستی مرتبط با چوب و سفال.

فرش و قالیچه گرگان

یکی از ارزشمندترین سوغاتی های گرگان، فرش‌های اصیل ترکمنی هستند که بیشتر در منطقه گنبد، آق‌قلا و بندرترکمن بافته می‌شوند. این فرش‌ها با نقش‌های هندسی خاص، رنگ‌های گرم و الیاف طبیعی شهرت دارند. اگر به بازار نعلبندان در گرگان سر بزنید، معمولا مغازه‌هایی هستند که نمونه‌هایی از این قالی‌ها یا حتی تکه‌قالی‌های کوچک برای استفاده تزئینی را ارائه می‌کنند.

سوزن دوزی گرگان

این هنر ظریف از صنایع دستی گرگان اغلب روی لباس‌ها و روسری‌های سنتی دیده می‌شود. زنان ترکمن با دقت فراوان، نقش‌های قرینه‌ای و رنگی روی پارچه‌ها سوزن‌دوزی می‌کنند که معمولا با لباس عروس یا لباس‌های رسمی اقوام گره خورده است. در فروشگاه‌های صنایع‌دستی میدان ولی‌عصر گرگان می‌توان نمونه‌های کوچکی از این آثار را به‌عنوان یادگاری تهیه کرد.

سازهای محلی گرگان

سازهایی مثل دوتار ترکمنی و قشمه که در موسیقی محلی ترکمن استفاده می‌شوند، هنوز در روستاهای اطراف گنبدکاووس و در برخی کارگاه‌های کوچک در گرگان ساخته می‌شوند. برخی از این سازها در نمایشگاه‌های دائمی صنایع‌دستی یا فروشگاه‌های تخصصی موسیقی سنتی در بافت قدیمی شهر به فروش می‌رسند.

چادرشب بافی شهر گرگان

این هنر دستی در برخی روستاهای گرگان و علی‌آباد کتول رواج دارد و چادرشب‌هایی با رنگ‌های شاد و بافت محکم تولید می‌شود. این پارچه‌ها علاوه بر کاربرد سنتی، امروزه در طراحی کیف‌های دست‌دوز و رومیزی هم کاربرد دارند. در بازارچه‌های محلی روزانه که در محلات مختلف گرگان برگزار می‌شود، گاهی می‌توان این محصولات را مستقیما از تولیدکننده خریداری کرد.

کمانچه سازی سنتی گرگانی

در کنار سازهای بادی و زهی ترکمن، برخی استادکاران محلی به ساخت کمانچه‌های سنتی مشغول‌اند. این ساز با چوب گردو و پوست طبیعی ساخته می‌شود و معمولا در مراسم سنتی گرگان مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر علاقه‌مند به خرید یک نسخه کوچک تزئینی یا حتی کاربردی از آن باشید، سراغ کارگاه‌های صنایع‌دستی واقع در اطراف پارک شهر بروید.

جوراب بافی سنتی گرگان با پشم

در گذشته برای مقابله با سرمای زمستان‌های کوهستانی گرگان، مردم با پشم گوسفند جوراب‌هایی گرم، ضخیم و بادوام می‌بافتند. امروز انواع جوراب چکمه‌ای، گردن‌کوتاه و گردن‌بلند با رنگ‌های متنوع تولید می‌شود و به‌عنوان سوغاتی محبوب محلی شناخته می‌شود. نمونه‌های بافت دست‌دوز این جوراب‌ها را معمولا در بازار سنتی نعلبندان یا بازارچه‌های صنایع‌دستی تابستانه گرگان می‌توانید پیدا کنید.

نمازلیق بافی گرگان (سجاده کوچک ترکمنی)

نمازلیق یا سجاده‌های کوچک سنتی بافته‌شده از گلیم یا نمد هستند که نقوشی با مفاهیم معنوی مانند درخت توت، جای پای شتر و کعبه دارند. این سجاده‌ها معمولا در ابعاد ۸۰×۱۲۰ یا ۹۰×۱۳۰ ساخته می‌شوند و هم کاربرد مذهبی دارند و هم جنبه تزئینی. در بازارچه‌های فصلی گرگان (مانند بازارچه ناهارخوران) یا غرفه‌های صنایع‌دستی نزدیک پارک شهر می‌توانید این سوغاتی و صنایع دستی گرگان را تهیه کنید.

ابریشم بافی گرگان

پارچه‌هایی لطیف از جنس ابریشم که برای تولید لباس‌های خاص مثل روسری، شال یا لباس ترکمنی «کونیک» به کار می‌روند. طرح‌های ساده اما بسیار ارزشمند و با دوام بالا هستند. اگر به روستای کسر (توابع کلاله) سفر کنید، هنوز زنان هنرمند به روش سنتی مشغول بافت هستند؛ نمونه‌هایی هم در فروشگاه‌های موزه صنایع دستی گرگان قابل خرید است.

زیورآلات سنتی ترکمن

گردنبند، سربند، بیله‌زیک و جواهری‌های دست‌ساز ساخته‌شده از نقره، برنج، ورشو یا سنگ‌های نیمه‌قیمتی مثل عقیق و فیروزه با حکاکی‌ها و طرح‌های گل‌وگیاه. هر قطعه داستانی از هویت ترکمنی را روایت می‌کند. این زیورآلات را در غرفه‌های بازار صنایع‌دستی و فروشگاه‌های کوچک در بافت سنتی گرگان عرضه می‌کنند.

موج بافی گرگان

موج‌بافی یکی از صنایع دستی قدیمی گرگان است که از دیرباز در خانه‌ها و کارگاه‌های سنتی این منطقه رواج داشته و امروزه نیز با وجود افت‌و‌خیزهایی، هنوز در برخی روستاها مانند زیارت و شاهکوه توسط استادکاران بومی ادامه دارد. پارچه‌های موج، با نقش‌های هندسی و رنگ‌های گرم مانند قرمز، نارنجی، لاکی، و گاهی سبز و آبی، بافته می‌شوند و عمدتا کاربردهایی همچون روانداز، پشتی، روکرسی و حتی لباس محلی دارند. طرح‌های موج گرگان اغلب ساده و تکرارشونده و از نخ پشمی هستند

بافت موج نیازمند مهارت در ترکیب رنگ و استفاده از دار چوبی مخصوص است که مهارت آن معمولا نسل‌به‌نسل منتقل شده است. اگر در سفر به گرگان قصد خرید موج‌بافی اصیل را دارید، حتما سری به بازار نعلبندان یا نمایشگاه‌های دائمی صنایع دستی در خانه باقری یا فرهنگ‌سرای ولایت بزنید. در جشنواره‌های تابستانی روستای زیارت نیز می‌توانید با بافندگان محلی از نزدیک آشنا شوید.

روسری های ابریشمی گرگان

روسری‌های گلدار و بلند ابریشمی یا نخی بومی گرگان معمولا با رنگ‌های زنده‌ای مانند فیروزه‌ای، زرشکی، سبز تند یا صورتی تولید می‌شوند. این روسری‌ها گاه با حاشیه‌های منگوله‌دار یا سوزن‌دوزی‌شده همراه‌اند و گاهی طرح‌های آن‌ها الهام‌گرفته از نقوش سنتی ترکمن یا گلستانی هستند. برخی از این روسری‌ها نیز با نخ‌های طلایی یا نقره‌ای رگه‌دوزی می‌شوند که آن‌ها را برای استفاده در مراسم خاص یا هدیه دادن ارزشمندتر می‌کند. بازار نعلبندان گرگان؛ به‌ویژه مغازه‌های پارچه‌فروشی و روسری‌فروشی اطراف خیابان امام خمینی و کوچه‌های منتهی به مسجد جامع بهترین بازارهای گرگان برای خرید این روسری‌های سنتی هستند.

سخن پایانی

از خوراکی‌های سنتی چون نان‌های محلی، شیرینی‌های خاص و ترشی‌های رنگارنگ گرفته تا صنایع‌دستی اصیل مانند پارچه‌های موج‌بافی، ظروف سفالی، و بافته‌های ترکمن، هریک بازتابی از فرهنگ، اقلیم و سبک زندگی مردم گرگان هستند. بسیاری از این سوغاتی های گرگان را می‌توان در بازارهای اصلی شهر مانند بازار نعلبندان، بازارچه دائمی صنایع دستی یا فروشگاه‌های مخصوص در خیابان ولیعصر و چهارراه میدان یافت.