بوم گردی و اکوتوریسم چیست؟

بوم گردی و اکوتوریسم چیست؟

همه ما احتمالا یک شب را در خانه‌ای محلی اقامت داشته‌ایم. نشستن در زیر کرسی در فصل زمستان یا ماندن در چادر عشایر تجربه بی نظیری است که هر مسافری را شیفته خود می‌کند. اما اگر فکر می‌کنید بومگردی به معنی خرید بلیط هواپیما و سفر به مناطق بکر و اقامت در خانه‌های محلی و مشاهده کردن زندگی مردم محلی از نزدیک است، احتمالاً معنای بوم گردی را به درستی متوجه نشده‌اید؛ چرا که مفهوم بومگردی محدود به اقامت در خانه محلی نمی‌شود و معنای گسترده‌تری دارد. ما در این مقاله قصد داریم معنای بومگردی را تشریح کنیم و نمود‌های مختلف آن را بررسی کنیم. از تاریخچه بومگردی و ارزش‌های آن تا اقامتگاه بومگردی و بومگردی در ایران،‌ موضوعاتی است که در این مقاله به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

تعریف بومگردی تاریخچه بومگردی

بومگردی چیست؟
در زبان انگلیسی به بوم گردی Eco-Tourism می گویند. این واژه از دو قسمت Eco و Tourism تشکیل شده است. واژه Eco به معنی هر چیزی است که مربوط به طبیعت و محیط زیست می شود. واژه Tourism نیز به معنی صنعت توریسم و گردشگری است. این کلمه به فارسی بومگردی معنا شده است. البته اگر بخواهیم این واژه را ترجمه تحت اللفظی کنیم «بوم گردشگری» عبارت بهتری است. بوم گردی و اکوتوریسم مترادف هستند. در بخش‌های بعدی تعاریف مختلفی از واژه بومگردی را ارائه می‌کنیم تا درک بهتری از آن به دست آورید.

از نگاه انجمن جهانی اکوتوریست (TIES)، ‌بومگردی به معنای سفری مسئولانه است که در آن دو نکته رعایت ‌شود:
۱. حفظ محیط زیست محلی که به آن سفر انجام می‌شود.
۲. بهبود زندگی مردم محلی. از این تعریف می‌توان به این نتیجه رسید که بومگردی نوعی از سفر است که در آن گردشگر در قبال محیط زیست و فرهنگ مردم بومی مسئول است و لازم است که یک سری دستورالعمل‌ها را رعایت کند تا آسیبی به زیستگاه و فرهنگ بومی مقصد سفر او وارد نشود و از طرفی مردم محلی هم از این سفر سود ببرند.
واژه دیگری که در تعریف بومگردی اهمیت پیدا می‌کند آموزش است. بومگردی را می‌توان یک فرهنگ سفر کردن دانست که در آن، گردشگر قبل از آنکه وارد مقصد سفر خود شود، آموزش می بیند. این آموزش‌ها در جهت افزایش آگاهی و مسئولیت گردشگر در قبال محیط زیست، محیط اجتماعی و اقتصاد جامعه محلی است. از طرفی جامعه محلی باید توسط افراد حرفه ای آموزش ببینند تا ارزش المان‌های فرهنگی و محیط زیست خود را بهتر متوجه شوند و بتوانند نقش فعالی در چرخه صنعت گردشگری ایفا کنند.

بررسی تاریخچه بومگردی

درباره تاریخچه واژه بومگردی دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. برخی از افراد تاریخچه استفاده از این واژه را مربوط به سال‌های ۱۹۸۰، در نوشته‌های فردی به نام Ceballos-Lascurain می‌دانند. در تعریفی که سبالوس از این واژه داشته، بومگردی سفری به منظور و کسب دانش و مطالعه، تعریف و تمجید و لذت بردن از مناظر طبیعی،‌ گیاهان و جانوران مقصد سفر است و در این سفر خصوصیات و نمودهای فرهنگی جامعه محلی در دو زمان حال و گذشته مشاهده می‌شود.
تعریفی دیگر از Hetzer وجود دارد. او در سالهای ۱۹۶۰ از واژه بومگردی برای پیوند دادن سه عنوان گردشگری، محیط زیست و ویژگی‌های فرهنگی استفاده کرده است. هتزر در نوشته‌هایش از علت ظهور این سبک از سفر گفته است. به بیان او رشد گردشگری در سال‌های اولیه بروز آن پیامدهای منفی مثل عدم توجه به محیط زیست مقصد را به دنبال داشته است. این موضوع کارشناسان این حوزه را مجبور کرده تا نگاه متفاوتی به مقوله سفر و گردشگری داشته باشند به طوری که در حین سفر آثار طبیعی و فرهنگی موجود در مناطق بکر حفظ شوند و به نسل‌های بعدی انتقال یابد.
تا اینجای مقاله متوجه شدیم که بومگردی معنای عمیق‌تر و وسیع‌تری از اقامتگاه بومگردی دارد و می‌توان آن را سفر مسئولانه و آگاهانه دانست. در بخش بعدی مقاله ویژگی‌های اقامتگاه بومگردی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

اقامتگاه بومگردی و اکوتوریسم چیست؟

عبارت «اقامتگاه بومگردی» پر استفاده ترین عبارتی است که در آن از واژه بومگردی استفاده شده است. شاید خیلی از افراد درکی از ابعاد مختلف بومگردی نداشته باشند،‌ اما بارها از اقامتگاه بومگردی حرف زده‌اند و تجربیات سفر خود را به یکی از اقامتگاه‌های بومگردی داخل کشور برای اطرافیانشان بازگو کرده‌اند. اما صرف نظر از صحبت های عامیانه مردم، اقامتگاه بومگردی دقیقا چیست؟
اقامتگاه بومگردی یکی از اقامت‌های مورد استفاده در صنعت گردشگری است که در بیشتر موارد توسط مردم بومی اداره می‌شود. اقامتگاه بومگردی انواع مختلفی دارد و از کلبه‌های چوبی در شمال کشور تا چادرهای عشایر زیر مجموعه آن می‌شود. ممکن است مردم محلی یکی از خانه‌های خودشان را برای جذب گردشگر مرمت و تزئین کرده باشند یا بقایای یک خانه تاریخی تبدیل به اقامتگاه بومگردی شود.

هنگامی که بلیط هواپیما می خرید و به این اقامتگاه‌های بومگردی می‌روید، نباید انتظار امکانات هتل‌های لوکس را داشته باشید. تمامی نمود‌های این نوع از اقامتگاه‌ها، از نمای بیرونی گرفته تا غذا و نحوه چیدن غذا در سفره، رخت خواب و وسایل داخل اتاق‌ها برگرفته شده از فرهنگ بومی آن منطقه است. در اقامتگاه های محلی معمولاً تورهایی گردشگری وجود دارد که شما می توانید با خرید آن ها به گشت و گذار در جامعه محلی بپردازید و شیوه زندگی مردم آن منطقه را از نزدیک مشاهده می‌کنند.
اصولی که باید در بومگردی به آن توجه شود
• کم کردن میزان آسیب اجتماعی، فرهنگی که ممکن است از طرف گردشگر به جامعه میزبان وارد شود.
• آموزش به مسافران تا درک بهتری از المان‌های فرهنگی و محیط زیست جامعه میزبان پیدا کنند و بتوانند به آن‌ها احترام بگذارند.
• ایجاد تجربه‌ای لذتبخش؛ هم برای مسافر، هم برای مردم محلی
• درآمد حاصل از سفرهای بومگردی باید برای حفظ محیط زیست و فرهنگ بومی منطقه خرج شود.
• ترویج احساس مسئولیت نسبت به اوضاع و احوال محیط زیست و فرهنگ و اجتماع جامعه میزبان در میان مسافران
• طراحی و ساخت امکانات مختلفی مثل اقامتگاه های گردشگری یا مناطق بازدید در طبیعت، تا جایی که آسیبی به اکوسیستم این نواحی وارد نشود و همگن با محیط اطراف ساخته شوند.
• عقاید و ارزش‌های جامعه محلی به مسافران آموزش داده می‌شود تا مسافران در حین سفر بتوانند با احترام با مردم محلی ارتباط برقرار کنند.
حال که با اصول بومگردی آشنا شدید، به احتمال زیاد می‌توانید تعریفی از بومگرد بیان کنید. در بخش بعدی به این موضوع می‌پردازیم که بومگرد کیست و آیا می‌توان به هر فردی که به مناطق بومی و محلی سفر می‌کند، واژه بومگرد را اطلاق کرد؟

بومگرد کیست؟

بومگرد، گردشگری است که به یک منطقه بومی یا یک محیط طبیعی بکر سفر می‌کند، از جاذبه‌های طبیعی مثل درختان و حیوانات دیدن می‌کند، با مردم محلی و نحوه زندگی کردنشان آشنا می‌شود، بدون اینکه آسیبی به فرهنگ بومی منطقه یا محیط زیست آنجا وارد کند. این دسته از گردشگران آگاهانه و مسئولانه سفر می‌کنند و در تلاش‌اند که برای حفظ محیط زیست و فرهنگ جامعه محلی قدمی بردارند. از نکات دیگری که این دسته از مسافران به آن توجه می‌کنند، رونق دادن به اقتصاد جامعه محلی است. یک بومگرد سعی می‌کند تا آنجا که می‌تواند از محصولات محلی و صنایع دستی آن منطقه خرید کند تا مردم بومی نیز از سفر او سود ببرند.
به نظر شما بومگردی در جوامع مختلف چه ارزش‌هایی ایجاد می‌کند؟ با ما همراه باشید تا در بخش بعدی به این سؤال پاسخ دهیم.

ارزش‌هایی که بومگردی و اکوتوریسم ایجاد می‌کند

• اکوتوریسم ارتباط بین جوامع را محکم می‌کند
اکوتوریسم مسافران را از فرهنگ جامعه محلی آگاه کرده و به آن‌ها آموزش می‌دهد تا جوری برخورد کنند تا ارزش‌ها و عقاید مردم بومی خدشه دار نشود. از طرفی رشد صنعت گردشگری در این جوامع و بهره مندی مردم بومی از درامدهای حاصل از آن، نگاهشان را نسبت به گردشگر تغییر داده و با آغوش باز آن‌ها را می‌پذیرند. از طرفی مسافرت به جوامع محلی خاص و بومی باعث آشنایی مردم یک کشور با هم وطنانشان شده و حس دوستی و صمیمت را در بین مردم افزایش می‌دهد.
• اکوتوریسم به حفظ آثار فرهنگی و طبیعی یک کشور کمک می‌کند.
همانطور که گفتیم، در گذشته فعالان حوزه گردشگری تمرکز خود را بر روی طراحی بسته سفر مثل رزرو هتل، خرید اینترنتی بلیط هواپیما و بازدید از جاذبه ها قرار می دادند. اکوتوریسم به این دلیل به وجود آمد که آسیب‌های ناشی از سفرهای بی رویه و بدون برنامه ریزی را کاهش دهد. در واقع بومگردی به ظرفیت محیط زیست و فرهنگ مناطق بومی توجه می کند. اکوتوریسم تلاش می‌کند تا صنعت گردشگری را طوری در این مناطق رونق دهد که نه تنها آسیبی به آثار طبیعی و فرهنگی موجود در منطقه وارد نشود بلکه منافع اقتصادی ناشی از رشد صنعت توریسم در این جوامع، کمک به حفظ محیط زیست و فرهنگ بومی کند.

بومگردی در ایران

تنوع قومی و زیستگاه های مختلف در کشور ایران، پتانسیل خوبی را برای طراحی و اجرای تورهای بومگردی به وجود آورده است. همچنین زیرشاخه‌های مختلف بومگردی در ایران مثل گردشگری روستایی، گردشگری ماجراجویانه و گردشگری عشایری بیشتر از قبل رونق پیدا کرده است. در کنار این اتفاقات مثبت، منطقی است که جنبه‌های منفی آن را نیز بررسی کنیم. احتمالاً شما نیز این جمله را شنیده‌اید که «اول وسایل و تکنولوژی‌های جدید وارد ایران می‌شوند و سپس فرهنگ استفاده از آن‌ها». متاسفانه این موضوع درباره بومگردی نیز صدق می‌کند. اگر چه که ایجاد اقامتگاه‌های بومگردی کمک شایانی به رشد اقتصاد جوامع محلی کرده است اما عدم توجه به آموزش گردشگران و جوامع محلی و عدم برنامه ریزی مناسب و مدیریت درست در این بخش، گاه باعث تخریب آثار طبیعی و همچنین آسیب دیدن اصالت فرهنگ‌های بومی کشورمان شده است.