آتشکده آذرگشسب | تخت سلیمان ارومیه

درباره آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان

مطمئنا، افسانه های بی شماری درباره آتشکده آذرگشسب یا همان تخت سلیمان (Takht-e Soleyman) شنیده و یا خوانده اید. نام این آتشکده در شاهنامه و حتی اوستا آمده است و از همه مهم تر ارزش و اهمیت آن را از این می توان فهمید که در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است. تخت سلیمان، یکی از زیباترین و باارزش ترین جاذبه های تاریخی استان آذربایجان غربی در یک منطقه خوش آب و هوا واقع شده و پذیرای گردشگران داخلی و خارجی زیادی از سراسر ایران و دنیا است. ابتدا با این بنای تاریخی و کهن آشنا شوید و سپس در اولین فرصت بلیط هواپیما ارومیه را برای بازدید از آن خریداری کنید.

تخت سلیمان در آذربایجان غربی و ۴۵ کیلومتری شمال شرق تکاب واقع شده است. در ادوار مختلف اقوام زیادی نظیر مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغول ها در شهر باستانی تخت سلیمان سکونت گزیده اند. این شهر در ادوار مختلف در اوج تمدن و شکوفایی درخشیده است و متاسفانه امروزه نشانی از این شهر در آذربایجان غربی نمانده و "بر باد شده یک سر، با خاک شده یکسان". شهر شیز از جمله جاهایی است که گمان می رود محل تولد زرتشت باشد، اما همه محققان با این ادعا موافق نیستند.

نام های تخت سلیمان

تمام مکان هایی که امروزه می بینیم و می شناسیم در طول ادوار مختلف نام های مختلف و متعددی داشته اند اما با گذشت زمان و گاه با رویدادهای تاریخی به دست فراموشی سپرده شده و یا تغییر یافته اند. تخت سلیمان، از آن مکان های ارزشمندی است که نامش در متون کهن وجود دارد. فراد، شیزه، چیچست و چئچست همه نام هایی هستند که تخت سلیمان روزگاری با آن ها خوانده می شد. برای مثال، مورخ یونانی به نام "پلوتارک" از تخت سلیمان با نام فراد یاد کرده است. در شاهنامه تخت سلیمان را با نام "چیچست" خطاب کرده اند و یا در اوستا تا که کهن ترین متون است، با نام "چئچست" آورده شده است.
اما امروزه، این نام ها به دست فراموشی سپرده شده اند و چیزی که بر سر زبان ها جاری است؛ "تخت سلیمان" است. حال این که این نام از کجا و چگونه آمده، به اعتقاد برخی حضرت سلیمان این منطقه را ساخته و در آن سال ها زندگی کرده و به همین دلیل نامش تخت سلیمان انتخاب شده است. به باور برخی دیگر هم این نام برای جلوگیری از حمله اعراب به منطقه نهاده شده است.

معرفی آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان

قلعه تاریخی تخت سلیمان (آذرگشسب)، یکی از بناهای تاریخی مهم جهان بوده و از دوره ساسانیان به جا مانده است. این قلعه از بخش های مختلفی چون آتشکده آذرگشسب، آتشکده شاهی و جنگ آوران، معبد آناهیتا، ایوان خسرو، دروازه ها، آتشگاه های کوچک و دیوارهای مستحک تشکیل یافته است. سه آتشگاه بزرگ و برجسته در زمان ساسانیان در ایران وجود داشت. آتش هایی که در این آتش گاه ها نگهداری می شدند، عبارت بودند از: "بُرزین مهر" (آتش عشق و والا) که مخصوص برزیگران بود و در نزدیکی نیشابور خراسان قرار داشت.

"فَربغ" (آتش فرّ ایزدی) که مخصوص موبدان و بلندپایگان بود و در کاریان فارس قرار داشت. "آتشکده آذرگشسب" که مخصوص ارتشیان بود و در تکاب آذربایجان و محلی به نام شیز یا گنجَک و روی کوه اسنَوند قرار داشت. معنای آذرگشسب "آتش اسب نر" است. آن چه در افسانه ها حکایت می شود، علت این نامگذاری چنین است که کیخسرو در نیمروز زمانی که بهمن دژ را می گشود، با تیرگی شبانه مواجه شد که دیوان با جادوی خود آن را پدید آورده بود.در آن هنگام آتشی به روی یال اسب فرو آمد و باری دیگر جهان را روشن ساخت. کیخسرو پس از پیروزی و گشایش بهمن دژ آتش فرو آمده را به پاس یاوری اهورایی در آن جا بنشاند و نام "گشسب" یا "گشنسب" را به این آتش و جایگاهش که معنای "آتش اسب نر" می دهد، نهاد. هم اکنون، نام این محل تخت سلیمان است. آتشکده تخت سلیمان در سال ۱۳۱۶ با شماره ۳۱۸ توسط وزارت فرهنگ و هنر در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

آتشکده تخت سلیمان در دوران ساسانیان

حذف تاریخ و نقش اشکانیان در کلیه امور از تمایلات اصلی امرا و حکام در دوران اردشیر یکم و بعد او بود. درواقع تفاوت اشکانیان و ساسانیان را بدین گونه می توان شرح داد: ساسانیان سعی داشتند حکومت مرکزی را تقویت کرده و با ادیان غیر زرتشتی مبارزه کنند. درواقع خود را مسئول حفظ دین باستانی کشور و آیات و اصطلاحات اوستا می دانستند. زادگاه زرتشت در اوستا "ائیریانم وئجه" یاد شده و در دوران ساسانی تصمیم به تغییر محل آن از ری به آذربایجان گرفته شد. زیرا شهر ری مدت ها بود که در تیول یکی از خاندان های مهم اشکانیان به نام خاندان معروف مهران از شهرهای اشکانی مورد ظن برای ساسانیان بود.
آذربایجان به این دلیل مورد توجه ساسانیان قرار گرفت که به تیسفون، پایتخت ساسانیان نزدیک بود و همچنین آتشکده آذرگشسب که یکی از بزرگ ترین آتشکده های دوره ساسانیان بود، در آن قرار داشت. بالاخره "ائیریانم وئجه" که تصور می شد زادگاه زرتشت است، به آذربایجان انتقال یافت و "ایران ویج" نام گرفت. "ایران" که جزء نخست این کلمه مقدس بود، می توانست برای سرزمین واحد و فراگیر ساسانیان بهترین نام ممکن باشد. در ایرانی باستانی این جزء نخست "آریانام" (aryānām) و در زبان اوستایی (aryānem) تلفظ می شد. آریان، از شکل ایرانی باستانی آن در دوره اشکانی حاصل شده بود، در حالی که ساسانیان اوستا را بیشتر مدنظر داشتند.

معماری آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان

دور تا دور آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان را یک دشت وسیع فرا گرفته و تمامی آثارش داخل یک حصار و دیوار بیضی شکل قرار گرفته است. حصار بیرونی تخت سلیمان از سنگ های لاشه ای در ابعاد گوناگون و با ارتفاع ۱۴ متر و ضخامت ۵ متر هستند و محیط بیرونی آتشکده ۱۲۰۰ متر است. در لایه بیرونی حصار ۳۸ برج دفاعی مخروطی شکل و سنگ های تراش دار وجود دارند. حصار بیرونی و دیوار به دوره ساسانی تعلق دارد. در دوره ایلخانی، پاره ای از قسمت های فروریخته آتشکده مورد مرمت قرار گرفت و دروازه جدیدی در کنار دروازه جنوبی دوره ساسانی ساخته شد.
دو مربع مختلف المرکز هم محور در داخل حصار بیضی شکل وجود دارند که آتشکده در مرکز مربع شمالی و دریاچه در مرکز مربع جنوبی واقع شده است. یک حصار مستطیلی شکل به طول تقریبا ۲۵۰ متر و عرض ۱۵۰ متر دورتادور این مربع را احاطه کرده و ۶۰ برج مدور اطراف آن را محاصره کرده اند. در زاویه مربع بزرگ تر که قسمت شمال غرب دریاچه است، ایوان بلندی وجود دارد که "ایوان خسرو" نامیده می شود. این ایوان از ملات ساروج و آجر قرمز ساخته شده است. ایوان خسرو به حوض خانه هفت گوش یا دو اتاق راه دارد که به دوره ایلخانان متعلق است. در بیرون از آتشکده تخت سلیمان در بخش جنوب غربی یک جوی سنگی با طول ۳۰۰ متر و ارتفاع ۴ متر قرار دارد. مردم محلی این جوی سنگی را "اژدهای سنگی" می نامند.

ویرانی آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان

در سال ۶۲۴ میلادی و در زمان حمله امپراتور رومیان آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان ویران شد. آقاخان که برادرزاده هلاکوخان بود و به دین اسلام گرایش پیدا کرده بود، به روی ویرانی های آتشکده تخت سلیمان مسجد بنا کرد. بعدها این مسجد هم ویران گردید و تنها کاشی هایی با نقش و نگارهای برجسته از آن به جای ماند. قبل از اسلام، آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان بزرگ ترین مرکز آموزشی، اجتماعی، مذهبی و عبادتگاه ایرانیان بود. اما در حمله هراکلیوس امپراتور رومی به ایران، ویران شد.

دریاچه مجموعه آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان

همان طور که گفتیم، یک دریاچه در مجموعه آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان قرار دارد و منظره این دریاچه بسیار زیبا و دلنواز است. رنگ جذاب دریاچه از وجود املاح بی شمار در آن نشأت می گیرد، گرچه این امر باعث شده تا برای کشاورزی و آشامیدن مناسب نباشد. آب دریاچه از عمق ۱۱۶ متری از درون زمین به بالا می آید و در طی قرن ها رسوب های حاصل از املاح شکل لبه دریاچه را تغییر داده اند. درجه حرارت آب این دریاچه در تابستان و زمستان یکسان و ۲۱ درجه است و این اثباتی برای تأمین شدن آب دریاچه از یک سفره زیرزمینی بسیار عمیق است. درضمن، فکر شنا کردن در این دریاچه از گوشه ذهنتان هم نگذرد.

آثار آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان به چه ادواری مربوط هستند

در این آتشکده می توانید آثاری از دوره های اشکانی، ساسانی و ایلخانان مغول مشاهده کنید. مهم ترین آثاری که در این منطقه به جا مانده اند، همین آتشکده و تالارهای دوره ساسانی هستند. برخی دیگر از آثار ساسانیان در زندان سلیمان و کوه بلقیس در نزدیکی تخت سلیمان قرار دارند. تخت سلیمان در قرن هفتم هجری و در زمان ایلخانان و حکومت آقاخان به عنوان تفرجگاه تابستانی مورد استفاده قرار می گرفته است. این حاکم مغول بناهای مختلفی چون سالن شورا، ایوان شرقی، ساختمان های هشت و دوازده ضلعی در منطقه احداث کرد و جانی تازه به مجموعه تخت سلیمان تکاب بخشید.

دریاچه تخت سلیمان و افسانه‌های پیرامون آن

دریاچه‌ای در مجموعه تخت سلیمان و در کنار آتشکده آذرگشسب وجود دارد که در مرکز توجهات آن قرار دارد و تمامی اذهان را به خود مشغول ساخته است. دریاچه تخت سلیمان، چشمه‌ای جوشان و آهکی با قدمت هزاران سال است که آب را با فشار از اعماق سفره‌های زیرزمینی به سطح زمین پمپاژ می‌کند.
این دریاچه همواره در مباحث زمین‌شناسی، باستان‌شناسی، اسطوره‌ای و مذهبی مورد مطالعه کارشناسان بوده و شک و شبهات بسیاری در رابطه با آن صورت گرفته است. ساخت و بهره‌برداری از تخت سلیمان کاملا وابسته به وجود این چشمه بوده است و تاثیر آن را در این مجموعه آشکارا می‌توان دید.
آب این چشمه به دلیل آهکی بودن، برای نوشیدن انسان یا دام مناسب نیست و مشکلات گوارشی ایجاد می‌کند بنابراین به هیچ وجبه نوشیدن از آب این دریاچه توصیه نمی شود. از سوی دیگر شدت املاح اجازه غواصی و دید در اعماق چشمه را نمی‌دهد و به همین دلیل راز‌های سر به مهر زیادی در مورد آن وجود دارد. در این شرایط، بازار افسانه‌ها و داستان‌های محلی داغ می‌شود و قصه‌های عجیب و غریبی بر سر زبان‌ها می‌افتد که صحت و درستی هیچ‌کدام را نمی‌توان بررسی کرد و فقط می توان در مورد آن ها به عنوان داستان های ترسناک کوتاه صحبت کرد. این دریاچه میزبان بسیار خوبی است زیرا اگر شخصی برای شنا به داخل آن رود که دیگر هرگز باز نخواهد گشت به جز یک مورد که در آن فردی که برای شنا به درون دریاچه رفته بود جسدش به خشکی باز گشت و در همان جا به خاک سپرده شد و به جز این هرگز موردی از بازگشت اجساد به بیرون از این رودخانه مشاهده نشده است و در همه موارد افرادی که فوت شده اند مفقود الاثر مانده اند.
این دریاچه بخشی از مجموعه تخت سلیمان است که در ۲۹ آذرماه ۱۳۱۶ به شماره ۳۰۸ در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است. در سال ۱۳۸۰ پرونده ثبت جهانی مجموعه تخت سلیمان نیز در یونسکو گشوده شد و در تیرماه ۱۳۸۲(به عنوان چهارمین اثر ایران پس از چغازنبیل، تخت جمشید و میدان نقش جهان) به شماره ۱۰۷۷ به ثبت جهانی رسید.
داستانی بومی حکایت از این دارد که چشمه جوشان دریاچه در نتیجه کوبیده شدن عصای حضرت سلیمان در این نقطه به وجود آمده است. در این داستان آمده است که حضرت سلیمان عصای خود را بر زمین می‌کوبد و در این نقطه چشمه‌ای شروع به جوشیدن می‌کند که در گذر زمان به دریاچه امروزی تبدیل می‌شود.
در داستانی دیگر به این موضوع اشاره می کنند که هرمزد، پادشاه ایران باخبر می‌شود که پسر مقدسی در بیت‌اللحم به دنیا می‌آید. وی فرستاده‌ای را برای گرامیداشت تولد این کودک می‌فرستد و به او می‌گوید:
به مادر آن فرزند بگو که فرزندت فردی شریف و نیکوکار و مشهور و دارای مقامی ارجمند خواهد شد.
فرستاده طبق دستور عمل می‌کند و در هنگام بازگشت، مادر فرزند که حضرت مریم بوده است به وی کیسه‌ای خاک می‌دهد و چنین پیامی را به فرستاده می‌گوید:
به پادشاهت بگو که این خاک ساختمانی را در خود دارد.
فرستاده در راه بازگشت در محل تخت سلیمان بیمار می‌شود و قبل از مردن کیسه را در همان جا دفن می‌کند. پس از رسیدن خبر به پادشاه، وی دستور می‌دهد که بنا‌هایی را در این نقطه بنا کنند. در همین هنگام از محل دفن کیسه خاک، چشمه‌ای از زمین می‌جوشد تا مایه آبادانی شود. البته این تنها داستانی نیست که درباره این محل نقل می‌شود بله داستان های زیادی درباره این دریاچه و گنج های آن به گوش می رسد برای مثال شاید دورترین واقعه تاریخی که اشاره به وجود اشیای قیمتی در دریاچه دارد مربوط به دوران کورش کبیر، پادشاه هخامنشی باشد. گفته می‌شود که در سال ۵۴۷ قبل از میلاد، این پادشاه مقتدر پس از غلبه بر پادشاه لیدیه به نام کروسوس، وی را به ایران آورد و در محلی به نام بارن در نزدیکی همدان امروزی سکنی داد.
کروسوس پادشاهی است که هنوز هم در تاریخ جهان به ثروتمند بودن شهرت دارد و ساکنان اروپا هر وقت می‌خواهند ثروت شخصی را مثال بزنند او را به کروسوس تشبیه می‌کنند (معادل داخلی کروسوس همان قارون است زیرا در ضرب المثل‌های ایرانی نیز از عنوان گنج قارون استفاده می‌شود). او اولین پادشاهی بود که ضرب سکه را رواج داد و اموال بسیاری را برای خود اندوخت. به هنگام آوردن وی به ایران، کوروش خزانه اشیای قیمتی او را گرفت و به عنوان نذر در آب دریاچه مقدس تخت سلیمان انداخت. گاهی هم این گنج ها را به گنجینه اشکانی ها نسبت می دهند که در اسناد تاریخی روایات و گفته‌هایی در مورد جنگ‌های بین امپراتوری روم و پادشاهی اشکانی وجود دارد. یکی از این گفته‌ها که در تاریخ روم، مصر و جهان با عنوان داستان تاریخی کلئوپاترا و آنتونی شناخته می‌شود قصه جالبی را روایت می‌کند. در این داستان آمده است که سردار رومی به نام آنتونیو، در سال ۳۶ قبل از میلاد قلعه تخت سلیمان که در آن زمان گنزک خوانده می‌شد را محاصره کرد. در میان این محاصره و کشمکش‌هایی که در طول آن به وجود آمد، نگهبانان آتشکده مقدس در زمان احساس خطر و وجود امکان سقوط قلعه، اشیای قیمتی موجود در آتشکده و معبد را به داخل دریاچه می‌انداختند تا هم کسی به آن‌ها دسترسی نداشته باشد و هم نذری برای حفظ آن‌ها از دشمن به شمار آید.
این گنجینه حتی بعد از نسبت داده شدن به اشکانی و هخامنشیان به ساسانیان نیز نسبت داده شده است و در این داستان خسرو پرویز، پادشاه ساسانی با هراکلیوس پادشاه روم همواره در جنگ بود. نیرو‌های روم شرقی پس از کشمکش‌ها و جنگ‌های بسیار توانستند قلعه تخت سلیمان را در ۶۲۴ میلادی را به چنگ بیاورند. پیش از تصرف کامل تخت سلیمان، نذورات و گنج‌های موجود در آتشکده، توسط موبدان به دریاچه ریخته شد تا دشمن به آن‌ها دسترسی پیدا نکند؛ در واقع موبدان زرتشتی معتقدند این دریاچه به الهه آب‌ها به نام ناهید یا آناهیتا تعلق دارد و ریختن اشیای نذری به داخل آن کاری مرسوم بوده است. این کار به منظور حفظ این اشیا به وسیله صاحب آن صورت می‌گرفت و امری جایز تلقی می‌شد.
با وقوع جنگ‌های ایرانیان و اعراب در صدر اسلام و اشغال ایران، نیرو‌های خلیفه دوم توانستند قلعه را محاصره کنند. در آن زمان نیز بعید نیست که گنج‌ها و نذوراتی را به دریاچه ریخته باشند.
علاوه بر همه این ها آثار های باستانی زیادی در اطراف این منطقه یافت شده است که همه و همه نشان از ماهیت مهم این دریاچه می دهند اما این ها تمام چیزهای عیب درباره این دریاچه نیست! این دریاچه در واقع دریاچه نیست و هیچ آبی از هیچ رودخانه ای به آن نمی ریزد! حتما حال از خودتان می پرسید که پس این دریاچه چگونه شکل گرفته است؟ این دریاچه دارای یک سرچشمه رسوبی است و یکی از دلایلی که برای آب شرب و کشاورزی مناسب نیست وجود همین املاح و رسوبات است.
در هر حال افراد زیادی در طول تاریخ سعی کرده اند که حقیقت این مکان را کشف کنند اما موفق نشده اند و تا به امروز هم افراد زیادی برای مشاهده و لذت بردن از این دیدنی ها به این مکان سفر می کنند تا ظاهر آرام این مکان پر رمز و راز را مشاهده کنند.

در نزدیکی آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان چه جاذبه های دیگری وجود دارند؟

مسجد جامع تخت سلیمان: ۲.۹ کیلومتر
کوه زندان سلیمان: ۳.۲ کیلومتر
باغات سیب روستای حسن آباد: ۲۲.۸کیلومتر
کوه آتشفشان قلابردینه: ۲۵ کیلومتر
دریاچه سد ساروق: ۳۲.۷ کیلومتر

در نزدیکی آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان چه هتل هایی برای اقامت وجود دارند؟

اقامتگاه بومگردی پری: ۴.۳ کیلومتر

در نزدیکی آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان چه رستوران ها و غذاخوری هایی وجود دارند؟

رستوران و فست فود بیست: ۳۳ کیلومتر