انواع قطار چه هستند؟ | انواع قطار و انواع کوپه قطار

قطار یکی از قدیمی‌ترین و مطمئن‌ترین روش‌های سفر زمینی است که با پیشرفت تکنولوژی، در انواع مختلفی طراحی و تولید شده است. هرکدام از این دسته‌ها انواع مختلفی دارند که باتوجه‌به سرعت، درجه کیفیت و نحوه طراحی واگن‌ها متفاوت‌اند. شناخت دسته‌بندی‌های مختلف قطار و نوع کوپه‌های موجود در آن می‌تواند به مسافران کمک کند تا هنگام تهیه بلیط قطار، انتخابی آگاهانه‌تر داشته باشند. در ادامه به تفکیک با انواع قطارهای مسافری و انواع کوپه‌های واگن قطار رایج در ایران آشنا می‌پردازیم.

انواع قطار چه هستند؟

قطارهای ایران به‌طورکلی در دو گروه اصلی قطارهای کوپه‌ای و قطارهای اتوبوسی قرار می‌گیرند. علاوه بر این تقسیم‌بندی، می‌توان قطارها را بر اساس سرعت حرکت، سطح خدمات و امکانات و حتی کاربری آن‌ها مثل قطارهای گردشگری هم طبقه‌بندی کرد. هر نوع قطار ویژگی‌ها و کاربرد خاص خودش را دارد و برای و برای سبک خاصی از سفر مناسب‌تر است. حالا ببینیم چند نوع قطار مسافربری داریم و هر کدام چه تفاوت‌هایی با هم دارند.

قطار کوپه ای

بیشتر قطارهای مسافری ایران از نوع کوپه‌ای هستند و تقریباً همه شرکت‌های ریلی فعال در کشور، ناوگانی از این قطارها با سطح کیفیت و امکانات مختلف را در اختیار دارند. در این نوع قطارها، هر واگن به چند کوپه درب‌دار تقسیم می‌شود که معمولاً ۴ یا ۶ تختخواب دارد. این کوپه‌ها فضایی دنج و نیمه‌خصوصی را برای مسافران فراهم می‌کنند. تخت‌ها معمولاً روبه‌روی هم قرار دارند و امکان جمع‌کردن آن‌ها در طول روز وجود دارد تا فضای بیشتری برای نشستن ایجاد شود. قطارهای کوپه‌ای در مقایسه با قطارهای سالنی یا اتوبوسی، فضای شخصی‌تری را در اختیار مسافران قرار می‌دهند و برای سفرهای خانوادگی یا گروهی مناسب‌تر هستند. سطح خدمات در این قطارها بسته به درجه کیفی آن‌ها متفاوت است و به‌طورکلی در سه سطح ۵ ستاره، ۴ ستاره و ۳ ستاره ارائه می‌شود. آشنایی با این تفاوت‌ها به مسافران کمک می‌کند تا در زمان پیش فروش بلیط قطار، انتخابی دقیق‌تر و متناسب با نیاز و بودجه خود داشته باشند.

• شرکت‌های ریلی: رجا، فدک، نورالرضا، بن ریل، جوپار، ریل ترابر سبا، پارس لاریم

قطار سالنی

قطارهای سالنی که گاهی با نام قطار اتوبوسی هم شناخته می‌شوند، چیدمانی شبیه به اتوبوس یا هواپیما دارند. این نوع طراحی باعث می‌شود قطارهای سالنی ظرفیت بیشتری برای جابه‌جایی مسافر داشته باشند و قیمت بلیط آن‌ها هم نسبت به قطارهای کوپه‌ای کمتر باشد. این قطارها معمولاً در رده‌های ۳ یا ۴ ستاره قرار می‌گیرند و امکانات آن‌ها باتوجه‌به نوع قطار و شرکت ارائه‌دهنده، متفاوت است. صندلی‌های قطارهای سالنی با طراحی ارگونومیک ساخته شده‌اند تا مسافران در طول مسیر احساس راحتی بیشتری داشته باشند و کمتر خسته شوند. به‌طورکلی، این قطارها گزینه‌ای مناسب برای سفرهای کوتاه‌مدت، رفت‌وآمدهای روزانه یا سفرهای کاری هستند. اما اگر می‌خواهید شب سفر کنید و راحت بخوابید، بهتر است قطار کوپه‌ای را انتخاب کنید.

• قطار پردیس رجا: قطار ۴ ستاره شرکت رجا که در مسیرهایی مثل تهران-مشهد، تهران-یزد و تهران-قم تردد می‌کند.
• قطار اتوبوسی صبا: قطار دوطبقه ۴ ستاره شرکت رجا که در مسیرهایی مانند تهران-مشهد و تهران-اهواز فعالیت دارد.
• قطار اتوبوسی نگین: متعلق به شرکت ریل ترابر سبا که در مسیر تهران-میانه تردد می‌کند.
• قطار ریل باس ارم: قطار سالنی متعلق به شرکت رجا که در مسیرهای محلی مانند گرگان-ساری-سمنان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

قطار سریع السیر

قطارهای سریع‌السیر به قطارهایی گفته می‌شود که سرعت آن‌ها از قطارهای معمولی بیشتر است. در ایران، به قطارهایی با سرعت حدود ۱۶۰ تا ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت، سریع‌السیر گفته می‌شود. در حال حاضر، تنها قطار سریع‌السیر فعال در شبکه ریلی کشور، قطار اتوبوسی پردیس از شرکت رجا است که در رده ۴ ستاره قرار دارد. این قطار از نوع سالنی و خودکششی است، به این معنا که هر واگن آن موتور محرک جداگانه دارد. همین ویژگی باعث می‌شود که سرعت آن نسبت به قطارهای معمولی که به لوکوموتیو وابسته هستند، بیشتر باشد. سرعت حرکت قطار پردیس حدود ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت است و در برخی مسیرها به ۱۸۰ کیلومتر بر ساعت هم می‌رسد. قطار پردیس مسیر تهران تا مشهد را در کمتر از ۸ ساعت طی می‌کند، درحالی‌که قطارهای معمولی همین مسیر را حدود ۱۲ ساعت طی می‌کنند. مهم‌ترین مسیرهایی که قطار سریع‌السیر پردیس در آن تردد می‌کند عبارت‌اند از:

• تهران-مشهد
• تهران-قم
• تهران-یزد
• تهران-زنجان
• تهران-همدان
• تهران-میانه

قطار لوکس

قطارهای لوکس، بهترین نوع قطارهای مسافری در ایران هستند و خدماتی شبیه هتل‌های پنج‌ستاره ارائه می‌دهند. در سال‌های اخیر، چندین قطار ۵ ستاره به ناوگان ریلی کشور اضافه شده‌اند. این قطارها معمولاً دارای کوپه‌های ۴ تخته مجهز، مهمانداران حرفه‌ای و خدمات متنوع در طول سفر هستند. برخی از این خدمات شامل پذیرایی کامل، رستوران با منوی متنوع، نوشیدنی خوش آمد گویی، سرویس خواب با کیفیت، لوازم بهداشتی شخصی مانند مسواک، دمپایی و ماسک چشم، سیستم‌های صوتی و تصویری در کوپه، آیفون برای تماس با مهماندار و امکان تنظیم دمای کوپه به‌صورت جداگانه است. واگن‌های این قطارها با بدنه و پنجره‌های دوجداره طراحی شده‌اند و عایق صدا و گرما هستند تا مسافران آرامش بیشتری داشته باشند. اگرچه قیمت بلیط قطارهای لوکس بالاتر از سایر قطارهاست، اما برای افرادی که به دنبال سفری راحت هستند، انتخاب مناسبی به حساب می‌آیند. از مهم‌ترین قطارهای لوکس ۵ ستاره ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قطار زندگی: اولین قطار ۵ ستاره ایران و شرکت رجا که در مسیر تهران-مشهد فعالیت دارد.
• قطار فدک: متعلق به شرکت ریل سیر فدک که در مسیر تهران-مشهد و برخی مسیرهای دیگر تردد می‌کند.
• قطار نورالرضا: در ابتدا با نام نور شناخته می‌شد و اکنون در مسیر تهران-مشهد فعال است.
• قطار ایران: جدیدترین قطار لوکس که متعلق به شرکت ریل‌ترابر سبا بوده و در مسیر قم-تهران -مشهد تردد می‌کند.
• قطار رویال: متعلق به شرکت ریل ترابر سبا که در مسیر قم-تهران–مشهد حرکت می‌کند.
• قطار زمرد: توسط شرکت کوثر راه‌اندازی شده و در مسیر تهران-مشهد تردد دارد.

قطار گردشگری

قطار گردشگری به قطارهایی گفته می‌شود که هدف اصلی آن‌ها رسیدن سریع به مقصد نیست، بلکه مسیر سفر و مناظر طول راه بخش مهمی از تجربه سفر را تشکیل می‌دهد. این قطارها معمولاً به صورت تورهای یک‌روزه یا چند روزه برگزار می‌شوند و بیشتر مورد توجه گردشگرانی هستند که به طبیعت، تاریخ و دیدن جاذبه‌های مسیر علاقه دارند. در سال‌های اخیر، شرکت رجا با همکاری آژانس‌های گردشگری، قطارهای گردشگری را در مسیرهای خاصی راه‌اندازی کرده است. در این نوع سفرها، قطار با سرعت کم و طبق برنامه مشخص حرکت می‌کند تا مسافران فرصت تماشای مناظر مسیر را داشته باشند. در طول مسیر، توقف‌هایی برای بازدید از مکان‌های دیدنی و تاریخی در نظر گرفته می‌شود و تورلیدرها اطلاعات جالبی درباره جاذبه‌های بین راه ارائه می‌کنند. قطارهای گردشگری معمولاً از همان واگن‌های کوپه‌ای یا سالنی هستند و از نظر نوع قطار تفاوت زیادی با قطارهای معمولی ندارند. اما ممکن است داخل قطار برنامه‌هایی مثل موسیقی محلی، پذیرایی یا سرگرمی‌های مرتبط با موضوع سفر اجرا شود. برخی از مسیرهای محبوب قطار گردشگری در ایران عبارت‌اند از:

• قطار گردشگری شمال (سوادکوه): این قطار از تهران به سمت شیرگاه و ورسک می‌رود و از مسیر قدیمی و زیبای راه‌آهن شمال عبور می‌کند. در این سفر، مسافران از روی پل معروف ورسک می‌گذرند و از داخل طولانی‌ترین تونل ایران عبور می‌کنند. در طول راه، منظره‌های زیبای جنگل‌های مازندران و دره‌های سرسبز البرز دیده می‌شود.
• قطار گردشگری لرستان: این قطار از دورود حرکت می‌کند و به سمت ایستگاه بیشه و تنگه پنج می‌رود. مسیر از کوه‌های زیبا، آبشار بیشه و طبیعت بکر زاگرس عبور می‌کند.
• قطار گردشگری کویر: این قطار معمولاً از تهران به گرمسار و مناطق کویری اطراف آن می‌رود. در این سفر، قطار از میان دشت‌های خشک و مناظر خاص کویر عبور می‌کند. گاهی هم بازدید از کاروان‌سراهای قدیمی یا تماشای آسمان شب کویر در برنامه سفر قرار دارد.
• قطار گردشگری گیلان: این قطار در مسیر تازه راه‌اندازی شده قزوین به رشت حرکت می‌کند و در طول راه از جنگل‌های سرسبز گیلان، سد منجیل و شهر رودبار عبور می‌کند.

انواع واگن قطار

بعد از آشنایی با دسته‌بندی کلی قطارها، حالا وقت آن است که با انواع واگن‌های مسافری آشنا شویم. واگن‌های قطار از نظر چیدمان و طراحی داخل، مدل‌های مختلفی دارند. هر مسافر می‌تواند بسته به نیاز و سلیقه‌اش، نوع واگن موردنظر را موقع خرید بلیط انتخاب کند. در ادامه انواع واگن قطار در ایران را معرفی می‌کنیم:

واگن کوپه ای شش تخته

واگن شش تخته کوپه‌هایی با ظرفیت ۶ نفر دارد. در این کوپه‌ها، معمولاً سه تخت در هر طرف قرار می‌گیرد؛ یعنی دو تخت پایین، دو تخت وسط و دو تخت در بالا وجود دارد. هر واگن شش تخته معمولاً ۱۰ کوپه دارد و در مجموع می‌تواند ۶۰ مسافر را جابه‌جا کند. این نوع واگن بیشتر در قطارهای سه ستاره و اقتصادی به کار می‌رود. بسیاری از قطارهای ۳ ستاره شرکت رجا از واگن‌های ۶ تخته استفاده می‌کنند. امکانات این واگن‌ها در حد معمول اما قابل‌قبول است و معمولاً شامل سیستم تهویه، نورپردازی مناسب، پرده، چراغ‌خواب، پریز برق و سرویس خواب می‌شود. در انتهای هر واگن هم سرویس بهداشتی ایرانی و فرنگی قرار دارد.

• قطارهای واگن شش تخته: پارسی، میلاد، مهتاب، کوثر، زاگرس، نسیم، کویر، اپتیما، سهند، مهدیس
• مزایای واگن شش تخته: این واگن‌ها معمولاً ارزان‌ترین بلیط قطار را دارند و گزینه‌ای مناسب برای خانواده‌های پرجمعیت یا گروه‌های دانشجویی به شمار می‌روند.
• معایب واگن شش تخته: تخت‌ها به هم نزدیک‌تر هستند و فضای کمتری برای حرکت وجود دارد. این واگن‌ها معمولاً نمایشگر فیلم یا سیستم صوتی مجزا در هر کوپه ندارند و برخی خدمات ویژه مانند منوی غذایی متنوع را ارائه نمی‌دهند.

واگن کوپه ای چهار تخته

واگن چهار تخته کوپه‌هایی با ظرفیت ۴ نفر دارد که شامل دو تخت پایین و دو تخت در بالا می‌شود. تخت‌های پایین در طول روز به شکل مبل روبه‌روی هم قرار می‌گیرند و فضایی مناسب برای نشستن و گفت‌وگو فراهم می‌کنند. بیشتر واگن‌های ۴ تخته دارای ۸ کوپه برای مسافران و ۱ کوپه برای مهماندار هستند که در مجموع ظرفیت ۳۲ نفر دارند. البته در بعضی قطارهای قدیمی‌تر، واگن‌های ۴ تخته با ۹ کوپه و ظرفیت ۳۶ نفر هم دیده می‌شود. این واگن‌ها معمولاً در قطارهای چهار ستاره و پنج ستاره استفاده می‌شوند و نسبت به واگن‌های ۶ تخته، امکانات کامل‌تری دارند. از جمله امکانات این کوپه‌ها می‌توان به سیستم تهویه مطبوع قابل تنظیم، چراغ مطالعه برای هر تخت، پریز برق ۲۲۰ ولت، میز تاشو، آینه، جا‌کفشی، سرویس خواب کامل، سیستم صوتی و در بعضی موارد نمایشگر فیلم یا موسیقی اشاره کرد. در هر واگن، سرویس بهداشتی ایرانی و فرنگی وجود دارد و دیواره‌ها و شیشه‌های کوپه دوجداره و عایق صدا و حرارت هستند. همچنین بیشتر قطارهای واگن ۴ تخته دارای رستوران مجزا هستند و امکان سفارش غذا یا پذیرایی ویژه در آن‌ها وجود دارد.

• قطارهای واگن چهار تخته: مانند سبز، سبز نوین، سپهر، آهو، توس، نوین، امید، ارگ، سیمرغ، سیمرغ نوین، سروش، سهند، غدیر، غزال، غزال کوثر، قطار پارس لاریم، پلور سبز، دلیجان، طوس، سریر، تخته سبز، البرز، نگین، خلیج فارس، زندگی، فدک، نورالرضا، رویال، زمرد، پرستو، طلائیه
• مزایا واگن چهار تخته: واگن ۴ تخته فضای بیشتری برای هر مسافر فراهم می‌کند و حریم خصوصی بیشتری دارد. امکانات این واگن‌ها هم بیشتر است و سفر را لذت‌بخش‌تر می‌کند؛ مثلاً می‌توانید فیلم ببینید، موسیقی گوش بدهید یا نور و دمای کوپه را به‌دلخواه تنظیم کنید. همچنین در سفرهای شبانه و طولانی، به دلیل عایق بودن دیوارها و پنجره‌ها، محیط کوپه آرام‌تر است و می‌توانید خواب راحت‌تری داشته باشید.
• معایب واگن چهار تخته: تنها نکته منفی این واگن‌ها قیمت بالاتر آن‌ها نسبت به واگن‌های ۶ تخته یا سالنی است. همچنین به‌خاطر ظرفیت کمتر، بلیت‌های این واگن زودتر پر می‌شود و پیداکردن جای خالی در زمان‌های شلوغ سخت‌تر خواهد بود.

واگن سالنی

واگن سالنی همان واگن اتوبوسی است که کوپه ندارد و همه صندلی‌ها به‌صورت ردیفی پشت‌سرهم یا در بعضی مدل‌ها، دوتایی روبه‌روی هم قرار گرفته‌اند. ظرفیت این واگن‌ها بسته به نوع چیدمان صندلی‌ها معمولاً بین ۵۰ تا ۷۰ نفر است. امکانات این واگن‌ها شامل صندلی‌های قابل تنظیم برای نشستن راحت‌تر، زیرپایی، میز کوچک پشت صندلی جلو، چراغ مطالعه و تهویه مطبوع می‌باشد. در قطارهای جدیدتر مثل پردیس یا برخی ریل‌باس‌ها، مانیتور سقفی یا شخصی و شارژر USB هم وجود دارد. سرویس‌های بهداشتی ایرانی و فرنگی در انتهای هر واگن قرار دارد و و معمولاً یک یا دو مهماندار برای کمک به مسافران در سالن حضور دارند. بیشتر واگن‌های سالنی به واگن رستوران متصل هستند و مسافران می‌توانند برای غذا به رستوران مراجعه کنند.

• مزایا واگن سالنی: مهم‌ترین مزیت واگن سالنی، قیمت پایین‌تر بلیت آن است. این واگن‌ها برای سفرهای کوتاه و روزانه گزینه خوبی هستند. در مدل‌های مدرن‌تر، به‌دلیل عایق‌بندی و سیستم تعلیق بهتر، صدا و لرزش کمتری احساس می‌شود و سفر آرام‌تری خواهید داشت. همچنین رفت‌وآمد و دسترسی به رستوران و سرویس بهداشتی در واگن سالنی راحت‌تر است.
• معایب واگن سالنی: بزرگ‌ترین ایراد واگن سالنی این است که تخت ندارد و مسافران نمی‌توانند در طول سفر راحت استراحت کنند. مورد دیگر این است که حریم خصوصی وجود ندارد؛ یعنی همه مسافران در یک فضای مشترک هستند و نمی‌توانید فضای شخصی داشته باشید. سروصدای عمومی سالن مثل صحبت کردن مسافران یا گریه کودکان هم می‌تواند اذیت‌کننده باشد. اگر یک مسافر پر سروصدا نزدیک شما نشسته باشد، نمی‌توانید از او فاصله بگیرید. علاوه بر این، وسایلتان را باید بالای سر یا زیر صندلی بگذارید و دائم مراقبشان باشید. همچنین در این نوع واگن‌ها معمولاً تفکیک جنسیتی انجام نمی‌شود.

واگن مخصوص بانوان و آقایان

در واگن‌های کوپه‌ای، معمولاً چند کوپه یا یک واگن کامل به خانم‌ها اختصاص داده می‌شود. این واگن مخصوص بانوان است و همه کوپه‌های آن فقط برای خانم‌ها در نظر گرفته شده‌اند. حتی مهماندار این واگن نیز خانم است تا مسافران احساس راحتی بیشتری داشته باشند. برای تهیه بلیت این واگن کافی است هنگام رزرو، گزینه «ویژه خواهران» را انتخاب کنید. قیمت بلیت واگن بانوان با بلیت سایر واگن‌ها تفاوتی ندارد. برای آقایان، واگن جداگانه‌ای به طور رسمی با عنوان «ویژه برادران» وجود ندارد. بیشتر واگن‌ها عمومی یا خانوادگی هستند. اگر خانمی بخواهد در واگن‌های عادی سفر کند، سیستم فروش بلیت تلاش می‌کند او را با دیگر خانم‌ها یا خانواده‌ها در یک کوپه قرار دهد. اما آقایان تنها معمولاً در کوپه‌های عمومی با دیگر آقایان هم‌سفر می‌شوند، به همین دلیل می‌توان گفت واگن‌های عمومی بیشتر در اختیار آقایان است. در بعضی از سامانه‌های فروش بلیت، گزینه‌ای با عنوان «ویژه برادران» دیده می‌شود که منظور همان کوپه‌های عادی است.

• مزایا واگن مخصوص بانوان: واگن مخصوص بانوان باعث شده بسیاری از خانم‌ها با خیال راحت‌تر و امنیت بیشتر سفر کنند. همچنین حضور مهماندار خانم در این واگن برای بعضی از مسافران دلگرم‌کننده است.
• معایب واگن مخصوص بانوان: تنها عیب این واگن‌ها ظرفیت محدود آن‌هاست، زیرا معمولاً فقط یک واگن در هر قطار به بانوان اختصاص دارد. همچنین اگر ظرفیت این واگن تکمیل نشود، صندلی‌های خالی آن بلااستفاده می‌مانند.

سخن پایانی

در این مقاله با انواع قطارهای مسافری مانند قطارهای اتوبوسی، سریع‌السیر، کوپه‌ای، لوکس و گردشگری آشنا شدیم. همچنین واگن‌های مختلف مثل واگن‌های شش تخته، چهار ‌تخته، مخصوص بانوان و واگن‌های سالنی را بررسی کردیم تا بهتر بدانید کدام گزینه برای شما مناسب‌تر است. اگر راحتی و سرعت برایتان مهم است، قطارهای سریع‌السیر یا لوکس ۵ ستاره انتخاب خوبی هستند. اگر با خانواده سفر می‌کنید، واگن ۴ تخته فضای راحت‌تری برای استراحت فراهم می‌کند. برای سفرهای اقتصادی، واگن‌های ۶ تخته یا قطارهای سالنی گزینه‌های مناسبی هستند. برای خانم‌ها نیز واگن ویژه بانوان در نظر گرفته شده تا با آسودگی خاطر سفر کنند. آشنایی با این نکات به شما کمک می‌کند تا در هر سفر، قطاری را انتخاب کنید که با شرایط و نیازتان هماهنگ باشد.