ترس از پرواز چیست و چگونه بر آن غلبه کنیم؟

گرچه احتمال مرگ در سوانح رانندگی بسیار بیش‌تر از مرگ براثر سقوط هواپیماست، تصور پرواز در آسمان با شیئی فلزی در ارتفاعی برابر با ده هزار متر از سطح زمین و سرعتی معادل با ۸۰۰ کیلومتر در ساعت برای برخی افراد ترسناک و استرس‌زاست. در حقیقت برخی از کسانی که سفرهای طولانی‌مدت و پرخطر زمینی را به خرید بلیط هواپیما ترجیح می‌دهند، براین واقعیت به‌خوبی واقف‌اند که سفرهای هوایی، سریع‌ترین، کم‌خطرترین و معقول‌ترین روش سفر برای تجربه مسافرتی ایمن و مطمئن محسوب می‌شود، اما به علت الگوی واکنش استرس‌زایی که در بدن این افراد در مواجهه با هواپیما به‌عنوان عامل محرک‌ تنش‌زا ایجاد گردیده، ترس از پرواز به پاسخی غیرارادی برای این گردشگران مبدل شده است. باوجوداینکه شکستن این الگوی غلط و غلبه بر پرواز هراسی (آویوفوبیا) کاری نیست که در یک شب حاصل گردد، شناخت ماهیت و درک چگونگی کارکرد این نوع اختلال در درمان و مدیریت آن نقشی مؤثر ایفا می‌کند. چنانچه شما نیز به آویوفوبیا دچار هستید و یا کسانی را می‌شناسید که از این اختلال رنج می‌برند، خواندن این مطلب اطلاعات بسیار مفیدی را در زمینه شناخت، مدیریت و حتی غلبه بر این نوع اختلال در اختیار شما قرار خواهد داد.

پرواز هراسی چیست؟

احساس هراس شدید و وحشت‌زدگی در مواجهه با وسایل حمل و نقل هوایی نظیر هواپیمای مسافربری، جت شخصی و بالگرد را آویوفوبیا (Aviophobia) یا اروفوبیا (Aerophobia) می‌نامند. برای مبتلایان به این نوع اختلال، حضور در فرودگاه و یا حتی تصور پرواز با هواپیما نیز می‌تواند بسیار استرس‌زا باشد و موجب بروز علائم مختلفی از قبیل: ضربان شدید قلب، اضطراب، تنگی نفس، احساس خفگی، حالت تهوع، لرزش اعضای بدن، تعریق و در آخر حمله پانیک گردد. باید در نظر داشت که پرواز هراسی به معنای استرس خفیفی که مسافران در زمان برخاست یا فرود هواپیما تجربه می‌کنند، نیست، بلکه ترس مفرط و وحشت‌زدگی شدیدی است که در ظاهر مبتلایان به آویوفوبیا پدیدار گردیده و موجب بروز علائم مذکور می‌گردد.

دلایل پرواز هراسی چیست؟

پرواز هراسی ممکن است به دلیل تجربه اتفاقی ناخوشایند در گذشته پدید آمده باشد یا خود پیامدی است که براثر دیگر اختلالات وحشت‌زدگی به وجود آمده باشد. برخی از این کژکاری‌ها و نابهنجاری‌های روانی که منشأ پرواز هراسی محسوب می‌شوند، عبارت‌اند از:
بلندی‌هراسی (آکروفوبیا): برخی روان‌شناسان معتقدند که منشأ اصلی پرواز هراسی برای برخی مبتلایان این اختلال، در حقیقت بلندی‌هراسی است که نقابی از جنس پرواز هراسی بر چهره زده و خود را در ناخودآگاه فرد پنهان کرده است. بنابراین برای درمان پرواز هراسی ابتدا باید بلندی‌هراسی یا همان ترس از ارتفاع (آکروفوبیا) را درمان کرد و سپس برای درمان اختلال پرواز هراسی اقدامی مؤثر صورت داد.
برزن‌هراسی (آگورافوبیا): این اختلال اضطراب که با نام‌های مختلفی چون بازار هراسی، گذر هراسی و آگورافوبیا شهرت دارد، به افرادی نسبت داده می‌شود که از حضور در محوطه‌های باز و اماکن پرازدحام و شلوغی نظیر مراکز خرید، سینماها و فرودگاه‌ها هراس دارند. احساس ترس ناشی از قرار گرفتن در معرض تهدیدات احتمالی محیط‌هایی ناشناخته و ناآشنا موجب می‌شود برخی علائم اضطراب در فرد بروز یابد و در صورت عدم موفقیت در کنترل شرایط و هجوم افکار منفی، گاهی به غش و حمله پانیک ختم گردد.
تنگناهراسی (کلاستروفوبیا): نوعی اختلال اضطراب دیگری است که در مقابل برزن هراسی قرار داشته و به افرادی تلقی می‌گردد که از حضور در اماکن تنگ و محدود اجتناب می‌ورزند. برای کسانی که به این نوع اختلال دچارند، سفر با هواپیما معمولاً کاری دشوار است، چراکه هواپیما تمام خصوصیات مکانی بسته و محدود را دارا بوده و به دلیل پرواز در ارتفاعات و عدم امکان گریز در خلال پرواز، موجبات وحشت‌زدگی این افراد را فراهم می‌سازد.
جمعیت‌هراسی (انوکلوفوبیا): ترس از جمعیت از مشکلاتی است که حضور در فرودگاه‌هایی پرجمعیت و شلوغ را برای کسانی که به اختلال جمعیت‌هراسی مبتلا هستند، غیرممکن می‌سازد. در حقیقت جمعیت‌هراسی می‌تواند منشأ اصلی پرواز هراسی نیز باشد و چنانچه با دیگر اختلالاتی نظیر بلندی‌هراسی و بازارهراسی همگام گردد، سفر با هواپیما را به کابوسی وحشتناک برای مبتلایان به این نوع اختلالات اضطراب مبدل می‌سازد.

چرا ترس از پرواز باید درمان گردد؟

ازآنجایی‌که سفر هوایی، سریع‌ترین، آسان‌ترین و مطمئن‌ترین روش حمل‌ونقل به مقاصدی داخلی و خارجی محسوب می‌شود، پرواز هراسی ممکن است بر کیفیت زندگی کاری و اجتماعی افراد تأثیر بسزایی گذارد و مشکلاتی احتمالی از قبیل: از دست دادن فرصت‌های تحصیلی و شغلی به علت عدم تمایل به تجربه سفرهایی هوایی به مقاصدی دوردست، تجربه ناخوشایند حمله اضطراب در هواپیما به دلیل عدم انجام اقدامی مؤثر برای درمان و کاهش اعتمادبه‌نفس ناشی از تمسخر دیگران را برای مبتلایان به این نوع اضطراب به همراه داشته باشد. بنابراین تشخیص به‌موقع و درمان زودهنگام این اختلال، به‌خصوص برای کسانی که به‌شدت از این اضطراب رنج می‌برند، امری ضروری است.

چگونه باید بر پرواز هراسی غلبه کرد؟

همان‌طور که پیش‌تر نیز ذکر گردید، پرواز هراسی ممکن است خواستگاه‌هایی مختلف داشته باشد و بسته به شدتی که در افراد مختلف ایجاد می‌کند، رویکردهای متفاوتی در درمان آن اتخاذ گردد. چنانچه شدت ترس از پرواز در فردی بسیار زیاد باشد، توصیه می‌گردد با مراجعه به متخصص اختلالات روانی برای درمان هر چه سریع‌تر این اضطراب با روش‌های مختلفی نظیر مواجهه سازی، رفتاردرمانی و دارودرمانی اقدام کند. اما اگر شدت این اضطراب در فردی خفیف باشد، برخی راهکارهای زیر می‌تواند در غلبه بر این مشکل چاره‌ساز باشد:
• نشانه‌ها و عوامل محرک و برافروزنده‌ای را که اضطراب پرواز هراسی را پدید می‌آورند، شناسایی کرده و به شکلی منطقی به هرکدام فکر کنید. این سرنخ‌ها ممکن است سکانسی از سقوط هواپیمایی در سریال تلویزیونی باشند یا حادثه هوایی ناگواری که یکی از دوستان یا اقوام برای شما تعریف کرده است، هرچه که باشد به خاطر داشته باشید که احتمال وقوع چنین سوانح هوایی بسیار نادر و یک در یازده میلیون است.
• از تکنیک‌هایی کنترل اضطراب استفاده کنید و مادامی‌که نفس‌هایی عمیق و منظم می‌کشید، به خود یادآوری کنید که تکانه‌هایی که در اثر برخورد هواپیما با چاله‌هایی هوایی اتفاق می‌افتد، طبیعی و بخشی از سفر است و هیچ خطری جان شما را تهدید نمی‌کند.
• چنانچه از بلندی و ارتفاع هراس دارید، سعی کنید صندلی مناسبی در بخش میانی هواپیما، جایی که دور از پنجره‌ها قرار گرفته است، برای خود رزرو کنید تا اضطراب شما در طول پرواز تشدید نگردد.

• از نوشیدن مشروبات الکلی و نوشیدنی‌های کافئین‌دار پیش از پرواز اجتناب کنید، زیرا این نوشیدنی‌ها سطح استرس و ضربان قلب شما را افزایش می‌دهند و دستیابی به آرامش در طول پرواز را به امری دشوار تبدیل می‌کنند.
• برای کسب آرامش در طول مدت پرواز می‌توانید از فنّاوری نیز یاری بگیرید و با نصب برنامه‌هایی نظیر والک (Valk) از شدت اضطراب ناشی از سفر با هواپیما بکاهید. تماشای فیلم‌هایی کمدی و شنیدن موسیقی‌هایی آرامش‌بخش نیز در طول پرواز، نه‌تنها ذهن شما را از تمرکز بر احساسات و افکار منفی منحرف می‌سازند، بلکه به گذر زمان در طول سفر سرعت می‌بخشند.
• از گفتگو با مهماندار هواپیما نیز غافل نشوید؛ چراکه بسیاری از مهمانداران به‌خوبی با روش‌های مدیریت اضطراب و استرس آشنایی دارند و قادرند همانند یک تراپیست شما را در کنترل و غلبه بر اضطراب پرواز هراسی یاری ‌رسانند.