دژ بسطام قره ضیاالدین

دژها و قلعه‌ها از جمله ماندگارترین آثار معماری در تمام تاریخ‌ها و فرهنگ‌ها هستند و نشان از زمانی دارند که حکومت‌های مقتدر و دولت‌های شکست‌ناپذیر زمام امور را در دست داشتند.
این قلعه‌ها، داستان‌های زیادی از زندگی پر فراز و نشیب ساکنان خود و شکست‌ها و پیروزی‌های آن‌ها در دل دارند و این را چون رازی سر به مهر تا آخرین روز زندگی‌شان نزد خود حفظ می‌کنند.
قلعه‌های مختلف، با توجه به نوع بنا و موقعیت ساخت‌شان ممکن بود یک یا چند مورد از اهداف مختلف مسکونی، نظامی یا دفاعی را دنبال کنند. برای مثال قلعه‌هایی که خارج از شهر و روستا و در موقعیت‌های استراتژیک و کوهستانی ساخته می‌شدند، هدف مقابله با دشمن و دفاع از مردم را دنبال می‌کردند.
دژ بسطام قره ضیاالدین یکی از همین دست قلعه‌هاست؛ دژی که اگرچه کوهستانی است اما همچون یک شهر گسترده، تمامی امکانات موجود آن عصر را در اختیار ساکنانش قرار می‌داد.

درباره‌ی دژ بسطام قره ضیاالدین بیشتر بدانیم

این بنا که از نقاط دیدنی استان آذربایجان غربی به شمار می‌رود، در جوار روستای بسطام در شهر قره ضیاالدین قرار گرفته است.
قدمت این قلعه‌ی تاریخی به ۸۰۰۰سال پیش از میلاد مسیح (۱۰هزارسال قبل) می‌رسد و بزرگ‌ترین قلعه‌ی تمدن اورارتویی در ایران محسوب می‌شود.
بر اساس کتیبه‌ی به دست آمده، این قلعه به دستور «روسای دوم»، یکی از پادشاهان اورارتویی و با هدف کنترل مسیرهای تجاری که از بخش‌های شرقی کشور ترکیه‌ی کنونی به سمت تبریز، اردبیل و دریاچه‌ی ارومیه حرکت می‌کردند ساخته شده است.
اورارتو، نام تمدنی در غرب آذربایجان امروزی است که گستره‌ای شامل شرق آناتولی، شمال کردستان کنونی، ارتفاعات ارمنستان تا اطراف دریاچه‌ی وان را دربرمی گرفت و ساکنان آن نیاکان گرجی‌ها و ارمنی‌های کنونی بودند.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد قلعه بسطام از سه قسمت عمده تشکیل شده بود: پایین قلعه، میان قلعه و بالا قلعه. بخش اول به سربازان و اسب‌ها اختصاص داشته است. بخش دوم معبد را دربرمی‌گرفت و بخش سوم ویژه‌ی پادشاه اوراتو بود.
دژ بسطام، که به نام سازنده‌ی آن به شهر روسای نیز معروف است، ۳۲هکتار مساحت داشته است و بعد از چیره شدن مادها بر منطقه، به صورت متروکه درآمد.
بار دیگر در قرون وسطی (عصر مغول در ایران)، این قلعه توسط گروهی از مسیحیان مورد استفاده قرار گرفت و آثار صلیب‌هایی که توسط این افراد بر صخره‌های شهر کنده‌کاری شده هنوز باقی است.
دژ بسطام یک دیوار محکم سنگی دارد و روی صخره‌ای بلند و مشرف به دشت و دره‌ای بزرگ قرار گرفته است. همچنین این قلعه از سه اشکوب تشکیل شده است. اشکوب اول که با نام اشکوب زرین قلعه شناخته می‌شود شامل دروازه‌ی قلعه، مهمانسرا، اصطبل و جایگاه سربازان است.
اشکوب میانی نیایش‌گاهی را با اتاق‌های گوناگون در بر می‌گیرد و در نهایت اشکوب بالایی جایگاه فرماندهی است.
این قلعه از اهمیت تاریخی بسیار زیادی برخوردار است و به همین دلیل پرونده‌ی آن برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو در حال آماده‌سازی است.

چرا بازدید از دژ بسطام قره ضیاالدین را پیشنهاد می‌کنیم؟

این قلعه به لحاظ وسعت، سومین محوطه‌ی باقی‌مانده از تمدن اورارتویی در دنیا است. بر اساس کتیبه‌ی به دست آمده در طی کاوش‌های باستان‌شناسی، زمان ساخت این بنا به سال‌های ۶۴۵ تا ۶۸۵ پیش از میلاد بازمی‌گردد. هنوز هم می‌شود آثاری از تمدن دوره‌ی اورارتو را در این مکان دید.
این قلعه در بالای کوهی در روستای بسطام ساخته شده است و برای گردشگرانی که به آنجا می‌روند، امکان تماشای چشم‌انداز زیبای روستا که در دامنه‌ی کوه قرار گرفته را فراهم می‌آورد.
حضور در ساختمانی که متعلق به چند قرن پیش است و باقی‌مانده‌ی حضور تمدنی قدرتمند، اما زوال‌یافته محسوب می‌شود، برای علاقمندان به تاریخ و فرهنگ لطف فراوانی خواهد داشت.
این اثر از کاندیداهای اصلی ثبت در فهرست آثار جهانی سازمان بین‌المللی یونسکو است و این مسئله نشان از اهمیت تاریخی، فرهنگی و بشری آن دارد.

وجه تسمیه دژ بسطام قره ضیاالدین چیست؟

این مکان در بین افراد محلی به «قره ضیا» معروف است. قره یا قراء در معنای بزرگی، عظمت و شکوهمندی به کار می‌رود. به طور مثال عبارت قره داغ به معنای کوه بزرگ و عظیم است.
البته توجه داشته باشید که بین کلمه‌ی قره به معنای سترگ و کلمه‌ی قارا به معنای سیاه تفاوت وجود دارد. نظر دیگری نیز در این باره هست که می‌گوید کلمه‌ی قره، شکل تغییر یافته‌ی کلمه‌ی قرا است. در این صورت، قرا جمع مکسر کلمه‌ی قریه است که معنی روستا می‌دهد.

چگونه به دژ بسطام قره ضیاالدین برویم؟

دژ بسطام قره ضیاالدین در همسایگی روستای بسطام در شرق شهر قره‌ضیاءالدین و در بخش مرکزی شهرستان چایپاره در استان آذربایجان غربی قرار دارد.
فاصله‌ی روستای قره ضیاءالدین از تهران حدوداً ۸۰۰کیلومتر است. اگر مایلید با ماشین شخصی به این مکان سفر کنید وارد آزادراه قزوین- زنجان و در ادامه آزادراه زنجان- تبریز شوید.
سپس با عبور از تبریز، وارد جاده‌ی مرند- بازرگان شوید و خود را به روستای قره ضیاءالدین در امتداد همین جاده برسانید. پس از رسیدن به روستا می‌توانید آدرس دژ بسطام را از افراد محلی بپرسید. این دژ تقریباً در فاصله‌ی ۹کیلومتری روستا قرار دارد.
یک راه جایگزین استفاده از مسیر هوایی است. از فرودگاه ارومیه ۱۹۰کیلومتر و از فرودگاه تبریز ۱۶۵کیلومتر تا روستای قره ضیاءالدین فاصله دارید. برای صرفه‌جویی در وقت و سفر مطمئن‌تر پیشنهاد می‌کنیم از سفرمارکت بلیط هواپیما تهیه کنید.

جاهای دیدنی نزدیک به دژ بسطام قره ضیاالدین

اگر برای بازدید از دژ بسطام، راهی قره ضیاءالدین شده‌اید، بد نیست فرصت را مغتنم بشمارید و چند اثر دیدنی دیگر در نزدیکی آن را نیز ببینید:
۱) قرمزی مسجد چورس قره ضیاالدین
دوره‌ی صفویه دوره‌ای بود که در آن شهرهای مرزی ایران به علت حمله‌های مکرر نظامیان عثمانی، ارزش و اعتبار خود را از دست داده بودند. شهر خوی در منطقه مرزی بین دو کشور، به دلیل همین جنگ‌ها و حملات ویران شده بود و از آن رو مرکزیت آن به روستای چورس انتقال یافت.
با رونق پیدا کردن زندگی و اقتصاد در روستای چورس، بناهایی در آن ساخته شد که از جمله می‌توان به مسجد اقعی یا قرمزی مسجد چورس اشاره کرد.
۲) زیارتگاه حضرت ابوالفضل العباس قره ضیاءالدین
مهم‌ترین زیارتگاه منطقه‌ی چایپاره، زیارتگاه حضرت ابوالفضل (ع)، واقع در روستای حمزیان است. در رابطه با تاریخچه‌ی این زیارتگاه نقل شده است:
در گذشته دو نفر مالک این مکان بودند که در مورد چگونگی تقسیم آن با یکدیگر اختلاف پیدا کردند. یکی از آن دو نفر سهم خود را وقف حضرت عباس (ع) می‌کند. اما شریک دوم، پس از جدا کردن سهم خویش مشغول حصارکشی در آن می‌شود.
در گیرودار حصارکشی، این شخص متوجه می‌شود سنگی که قبلاً در دیوار نهاده بود، رها شده و به محل اصلی خود برگشته‌ است. این واقعه، سه روز متوالی تکرار می‌شود.
سرانجام این شخص از عمل سنگ بسیار متحیر گشته و مانند شریک خود سهمش را وقف حضرت عباس می‌کند. با استناد به این داستان، این زیارتگاه تقدس یافته‌است.
۳) پل دوقوز گوز یا پل نُه دهنه کسیان قره ضیاءالدین
این پل روزگاری مهم‌ترین پل ارتباطی در جاده‌ی حمزیان محسوب می‌شده که در گذشته جاده‌ی منطقه‌ی چایپاره، ماکو، شوط و پلدشت را به شهرستان خوی و سایر شهرستان‌ها متصل می‌کرده است.
پل دوقوز گوز در دوره‌ی پهلوی اول به دست مهندسین خارجی بر روی رودخانه آغچای احداث گشته و ۵۰ متر طول و ۷ متر ارتفاع دارد.
با احداث جاده ترانزیتی ایران– اروپا، جاده حمزیان و به تبعش این پل، اهمیت ترابری خود را از دست دادند ولی به دلیل دارا بودن سبک معماری خاصش، امروزه یکی از آثار تاریخی و دیدنی منطقه به شمار می‌رود.

هتل‌ها و اقامتگاه‌های نزدیک به دژ بسطام قره ضیاالدین

در صورت بازدید از دژ بسطام، می‌توانید شب را در اقامتگاه‌های بوم‌گردی روستای قره ضیاءالدین یا شهرستان چایپاره سپری کنید.