قلعه ضحاک هشترود

هشترود یکی از شهرستان های دیدنی استان آذربایجان شرقی است و در منطقه ای کوهستانی با آب و هوای سرد و نیمه خشک قرار دارد. این منطقه به سرزمین رودها شهرت دارد و به دلیل باران های فراوان دارای مناظر طبیعی و سرسبز بسیاری است. هشترود در زمستان آب و هوایی سرد و خنک داشته و در تابستان ها معتدل است. این منطقه با توجه به میزان بارندگی زیادی که دارد دارای زمین های حاصلخیز و خاک مناسبی برای کشاورزی است. با توجه به همین موضوع شغل بیشتر مردم این شهرستان کشاورزی و دامداری است.
قلعه ضحاک یکی از جاذبه‌های گردشگری هشترود است که هرساله مسافران زیادی را از نقاط مختلف ایران و جهان به سمت خود می‌کشد.
این قلعه‌ی زیبا که نامش را از شخصیت سیاه و اسطوره‌ای شاهنامه –ضحاک- گرفته است، روزگاری بسیار آباد و باشکوه بوده و در کانون توجه پادشاهان ایرانی و غیر ایرانی قرار داشته است.

قلعه ضحاک کجاست؟

علاوه بر جاذبه های طبیعی فراوان جاذبه های تاریخی جالبی هم در این منطقه وجود دارد که با خرید بلیط هواپیما می‌‌توانید از آن‌ها بازدید کنید. یکی از این آثار باستانی و دیدنی قلعه ضحاک یا آژهاک است. این قلعه در شهر هشترود واقع شده و تا شهر تبریز حدودا ۹۵ کیلومتر فاصله دارد. قلعه ضحاک بیشتر از ۳۰۰۰ سال قدمت دارد و از آثار به جا مانده از قوم مادها و مانایی است. قلعه ضحاک در ارتفاع ۲۳۰۰ متری از سطح دریا در ارتفاعات منفرد قرار دارد. این قلعه در طول سالیان دراز و دوره های مختلف تاریخی مانند هخامنشیان، ساسانیان و اشکانیان در ایران استفاده شده است. همچنین در دوران اسماعیلیان(دوره های اسلامی) هم این بنا مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته و بر وسعت آن افزوده شده است. قلعه ضحاک وسعت زیادی دارد و طول آن حدود ۱۰ کیلومتر و عرض آن ۲ کیلومتر است.
قلعه ضحاک در حاشیه رودخانه ی زیبای قرانقوچای و قسمت شرقی کوهستان های سرملو و ایستگاه خراسانک با چشم اندازی زیبا و سرسبز قرار دارد. همچنین با روستاهای عربلو، دلمه و روستای دانقاران و خواجه محمود همسایه است.

بخش‌ های مختلف قلعه ضحاک

قلعه ضحاک شامل آب انبار، آسیاب، مخزن های سنگ، حمام های قدیمی و چندین اثر تاریخی دیگر است. اتاق های متعددی در زمین و کوه کنده شده است که به صورت حفره های بدون سقف وجود دارد که بر دیواره های این اتاق ها طاقچه هایی کنده کاری شده است. همچنین حفره های تکی وجود دارد که در صخره های عمودی کوه کنده شده است.

تاریخچه قلعه ضحاک

عده ای معتقد هستند که این قلعه محل زندگی ضحاک یکی از شخصیت های اساطیری شاهنامه است. ضحاک ماردوش داستان یکی از پادشاهان ایرانی است که برای درمان خود مغز جوانان را میخورد و در نهایت توسط کاوه آهنگر شکست داده شد. عده ای هم بر اساس شواهدی معتقدند این قلعه مربوط به مادها و آژدهاک پادشاه ماد ها است.
کاربرد این قلعه مانند اکثر قلعه ها برای محافظت از شهر بود. این قلعه مانند دژی محکم است که در سه طرف آن پرتگاه قرار دارد و دیواره های آن به زیبایی کنده کاری شده است.


در دامنه کوه های اطراف چشمه ای وجود دارد که برای تامین آب قلعه، آب از این چشمه به وسیله لوله هایی که در زمین کار گذاشته شده اند به ارتفاعات قلعه متصل می شده. بقایای مسیر این لوله های گلی و قالب های سنگی از دیرباز باقی مانده است.
این لوله ها دارای عرض ۵۰ سانتی متر و عمق حدودی ۱ متر بوده اند. و امروزه این قلعه مورد غارت و کاوش های غیرقانونی قرار گرفته است. غارت گران زیادی برای یافتن گنجینه های قدیمی فضای قلعه و اطراف آن را مورد کند و کاو قرار داده اند و بسیاری از قسمت های آن را نابود کرده اند.
قلعه ضحاک در سال ۱۹۷۱ میلادی توسط یک تیم باستان شناس آلمانی برای اولین بار مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت. قدمت این قلعه با توجه به دروازه های آن که همان بقایای برج های نیمه استوانه ای هستند و همچنین پوشش سنگی دیواره ها به زمان ساسانیان می رسد. سفال هایی که در این قلعه پیدا شده به سده ی شش و هفت هجری باز میگردد.
یکی از معروف ترین نقوش حکاکی شده بر روی این قلعه نقش کلاغی است که پنجه خود را بر پشت گاوی زده است و شباهت زیادی به میترا در آیین مهر دارد. در کنار این نگاره نقوش دیگری مانند چندین سر شیر، ایزد بانو، تصویر مردی داخل گل های نیلوفر و یک سرباز پارتی هم مشاهده می شود.
شهرستان هشترود در مسیر آزاد راه تبریز به تهران قرار دارد و به همین دلیل دارای موقعیت بسیار خوبی از نظر گردشگری است. همچنین در مسیری قرار دارد که محور اتصال شهرهای جنوبی استان و همچنین برخی از شهرهای آذربایجان غربی و کردستان به پایتخت است.
قلعه ضحاک با توجه به موقعیت خوبی که در شهرستان هشترود دارد یکی از مشهورترین آثار تاریخی این استان به شمار می رود و سالانه گردشگران زیادی برای بازدید از این قلعه به این منطقه سفر می کنند. با توجه به این که مسیر رسیدن به قلعه کمی دشوار است حتما برای بازدید از این منطقه لباس و کفش مناسب به همراه داشته باشید.

وجه تسمیه قلعه ضحاک

این قلعه، نام خود را از ضحاک گرفته است. ضحاک فرزند مرداس پادشاه دشت نیزه‌وران، یکی از شخصیت‌های اسطوره‌ای شاهنامه است که نژاد تازی دارد و پس از کشتن پدر خود بر تخت می‌نشیند.
مردم ایران که از ظلم و ستم جمشید به تنگ آمده‌اند، نزد ضحاک می‌روند و او را به شاهی برمی‌گزینند. ضحاک جمشید را می‌کشد و خود بر تخت می‌نشیند. روزی ابلیس به شکل یک آشپز نزد او می‌رود و پس از خدمت بسیار، به عنوان دستمزد تنها از او می‌خواهد که ضحاک اجازه دهد شانه‌هایش را ببوسد.
پس از این کار، از جای بوسه‌های ابلیس دو مار می‌رویند و او را آزار می‌دهند. بار دیگر ابلیس به شکل طبیبی ظاهر شده و به او می‌گوید راه تسکین این درد آن است که هر روز مغز سر دو جوان را به مارها بخوراند.
عاقبت مردم به رهبری آهنگری به نام کاوه به پا می‌خیزند و فریدون را به شاهی انتخاب می‌کنند. فریدون ضحاک شکست داده و او را در دماوند زندانی می‌کند.
برخی ضحاک را عربی شده‌ی نام «آژدهاک» آخرین شاه مادی می‌دانند که به دست کوروش کشته شد. ممکن است این قلعه، همان قلعه‌ی آژدهاک پادشاه ماد باشد.

معماری و مشخصات قلعه ضحاک هشترود

مجموعه‌ی باستانی قلعه ضحاک، نزدیک به ۱۰ کیلومتر طول و ۲ کیلومتر عرض دارد. ساختمان قلعه که از سه طرف مشرف به پرتگاه است، یک موقعیت بسیار مناسب را برای مقاومت در برابر دشمنان پدید می‌آورد.
در این قلعه، بخش‌های مختلفی از جمله آب‌انبار، مخازن سنگ، آسیاب، سالن شورا، حمام و چندین قسمت دیگر وجود داشته است.
تنها بنای خارج از خاک که تا حدودی سالم مانده، چهارطاقی مربوط به دوره‌ی ساسانی است. هرچند درگذر زمان پوشش طاق و یکی از پایه‌های این بنا تخریب شده بود، ولی اکنون مورد مرمت قرار گرفته و قابل بازدید است.
در اثر کاوش‌های باستان‌شناسی انجام گرفته، یک تالار بزرگ به وسعت ۱۱*۱۱ متر با راهروهای جانبی کشف شده است که با طرح‌ها و نقش‌های مختلف گچ‌بری و رنگ‌های اخرایی، زرد، آبی و سبز تزئین شده‌‏‌اند. نقش‌های موجود شامل نقوش برجسته‌ی انسان، حیوان، گل و گیاه و نیز نقوش هندسی است.
جالب است بدانید نیمی از اتاق‌های قلعه در زمین کنده شده‌اند و نیم دیگر به صورت حفره‌ای و در کوه قرار دارند. اغلب این حفره‌ها دارای چاله‌ی آب (آب‌انبار) نیز هستند و بر دیواره‌ی آن‌ها طاقچه‌ی کوچکی کنده شده است.

چگونه به قلعه ضحاک هشترود برویم؟

برای رفتن به قلعه ضحاک، جاده‌ای که از تبریز شروع شده را انتخاب کنید. پس از طی کردن یک مسیر ۱۲۰کیلومتری، که بخشی از آن از اتوبان تهران تبریز می‌گذرد، به سه‌راهی هشترود به مراغه می‌رسید. پس از رسیدن به هشترود، ۱۴ کیلومتر دیگر به رانندگی ادامه دهید تا به ایستگاه راه‌آهن خراسانک برسید.
ماشین را در روستا پارک کرده و پس از صرف صبحانه، همراه با کوله‌پشتی پیاده‌روی را آغاز کنید. پس از حدود نیم ساعت به ابتدای تونل اول می‌رسید. پیشنهاد می‌کنیم به دلیل هوای آلوده و خطر عبور قطار، وارد تونل نشوید و در فضای آزاد به حرکت ادامه دهید تا به تونل دوم برسید.
چندمتر مانده به تونل، در دست راست‌تان آب گوارایی در جریان است که می‌توانید از آن بنوشید و گلویی تازه کنید. از اینجا به بعد دو راه برای رسیدن به قلعه وجود دارد:
اگر به کوه‌نوردی علاقه دارید می‌توانید از سمت راست تونل، مسیر کوه‌نوردان را در پیش بگیرید. اما در صورتی که ترجیح می‌دهید پیاده‌روی کنید از سمت چپ تونل و در راستای رودخانه حرکت کنید تا به قسمت ورودی قلعه برسید.