ارگ بم

ارگ بم که به عنوان بزرگترین سازه خشتی جهان شناخته می‌شود، در شهر تاریخی بم در جنوب شرقی ایران جای گرفته است. ارگ بم که یکی از آثار ثبت شده از ایران در فهرست میراث معنوی جهان است، یک پایگاه مهم در کنار جاده ابریشم به شمار می‌رود. ارگ بم بزرگترین سازه با بنای خشتی است که در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسیده است. این بنا در دوره ساسانیان تاسیس شده و در بالای تپه ای مصنوعی در ربع شمال غربی شهر قدیمی بم واقع شده است. این منطقه در چهارراه جاده ابریشم و جاده های منتهی به آسیای میانه، خلیج فارس و مصر بود. قرن هفتم تا یازدهم اوج شکوفایی ارگ بود زیرا این مرکز به یک مرکز تجاری پر رونق تبدیل شد و به داد و ستد و تجارت پارچه های ابریشم و پنبه کمک کرد. مجموعه ارگ مساحتی به طول ۳۱۵ متر در امتداد محور شرق غربی و به طول ۲۷۰ متر در امتداد محور شمال به جنوب را اشغال می کند. متأسفانه، چیزی در حدود ۸۰ درصد از ارگ بم در اثر زلزله ای که در سال ۱۳۸۲ این شهر را لرزاند تخریب شد. اما خبر خوب این است که ارگ در حال بازسازی است و بیش از نیمی از آن بازسازی شده است.

تاریخچه ارگ بم

نخستین نشانه‌های شکل‌گیری ارگ بم به دوران هخامنشیان بازمی‌گردد. اما توسعه آن در طی چند صد سال روی داده است و مهمترین دوران‌های گسترش آن به دوره اشکانی، سجلوقی و تیموری برمی‌گردد. بعضی عناصر معماری به کار رفته در ارگ بم مانند ترکیب ویژگی‌های ساختمانی و محیط طبیعی تپه‌ای که بر آن قرار گرفته، شباهت زیادی به تخت جمشید دارد.

پس از رشد ارگ بم در دوره اشکانی، ساسانیان کنترل آن و استان کرمان را در دست گرفتند. با شکست ساسانیان از اعراب، این شهر مورد هجوم اعراب قرار گرفت و آسیب‌های زیادی دید. در دوران امام علی (ع)، خوارج که گروهی شورشی بودند، به کرمان فرار کرده و در ارگ بم سنگر گرفتند. بعدها یعقوب لیث صفاری که حکومت صفاریان را در منطقه سیستان و کرمان پایه‌گذاری کرد، توانست خوارج را شکست داده و کنترل ارگ بم را در دست بگیرد.
نخستین باری که از شهر بم در نوشته‌های دوران اسلامی یاد شده، به سده دهم میلادی برمی‌گردد و در آنها، شهر بم یک بازار توسعه یافته و بزرگ است که با کشتزارهای سرسبز پوشانده شده است. بم در آن دوران به واسطه پارچه‌های پنبه رنگارنگ و درختان نخل در کنار بازار پرشکوهش مشهور بوده است.
در سده‌های بعدی فرمانروایی‌های محلی شرق ایران مانند بازمانده‌های مغول و سپس صفویان و قاجاریان از ارگ بم به عنوان یک نقطه استراتژیک در شرق ایران و مسیر تجاری شرق به غرب آسیا که از ایران عبور می‌کرد، استفاده می‌کردند.

ارگ بم و زلزله سال ۱۳۸۲

در اثر زلزله دی ماه ۱۳۸۲ که تلفات زیادی به مردم و شهر بم وارد کرد، ارگ بم هم آسیب فراوانی دید و در لیست اثار تاریخی در خطر یونسکو قرار گرفت. اما به تدریج روند بازسازی آن آغاز شد و به کمک کشورهای دیگر، اکنون ارگ بم از لیست آثار در خطر بیرون آمده است.

کشفیات تازه از ارگ بم

پس از خراب شدن ارگ بم در زلزله سال ۱۳۸۲، اقدامات بسیاری برای بازسازی این سازه خشتی انجام شد و طی آن، آثار فراوانی از خرابه های این سازه کشف شد.
همزمان با نهمین سالگرد وقوع زلزه بم، یکی از کارشناسان میراث جهانی خبری مبنی بر کشف پرستش گاه های ناشناخته در گسل بم (افراز) و همچنین شناسایی پوسته های کهن باروی ارگ بم ، منتشر کرد. علاوه بر کشف موارد ذکر شده، تعدادی سنگ نگاره که متعلق به سه دوره متفاوت هستند، در آواره های ارگ بم پیدا شده که بر روی آن ها صحنه هایی از شکار حیواناتی همچون بز و پلنگ با تیر و کمان به تصویر کشیده شده است.

اما به طور حتم این سوال برای گردشگرانی که می‌خواهند به کرمان سفر کنند پیش آمده که ترسناک ترین کشفیات از ارگ بم چه چیز هایی هستند. در واقع اجساد کشف شده از ۶۸ نوزاد در دل دیوار های قطور ارگ بم ، از جمله ترسناک ترین کشفیات از این بنا بوده اند. باستان شناسان پس از بررسی اجساد کشف شده، تخمین زده اند که این کودکان حدود ۲۰۰ سال در دیواره های ارگ بم مدفون شده اند و در سال های اخیر هنگام حفاری این منطقه، به اسکلت های متلاشی شده آن ها که لا به لای خشت های دیوار ها دفن شده بودند، برخوردند. لازم به ذکر است که همه اسکلت های کشف شده مربوط به کودکان یک تا شش ساله بوده اند. شاید عجیب به نظر برسد اما کارشناسی به نام دکتر لیلا پاپلی، با انجام آزمایشات DNA روی تعدادی از اجساد متوجه شده است که همه این کودکان پسر بوده اند. برخی از افراد بر اساس گزارش دکتر پاپلی معتقدند که ممکن است اجساد کشف شده، مربوط به یک رسم پسر کشی در قدیم باشد.

چگونه به ارگ بم برویم؟

ارگ بم در کنار شهر بم و شمال شرقی آن جای دارد و توسط دو خیابان اصلی بهمن و بلوار لطفعلی خان احاطه شده است.