شفق قطبی چیست؟ | همه آن چه باید از شفق قطبی بدانید!

شفق قطبی چیست؟

شفق قطبی، همانند پرده‌هایی نورانی رنگارنگ و رقصان در آسمان است. شفق‌ قطبی، متشکل از ذرات باردار الکتریکی خورشیدی است که با جو زمین برخورد می‌کنند. شفق قطبی یا شفق شمالی که به انگلیسی، آرورا (Aurora) نامیده می‌شود، در نزدیکی قطب‌های مغناطیسی رخ می‌دهد؛ بنابراین همراه با شفق قطبی، شفق جنوبی نیز وجود دارد (البته در قطب جنوب، دسترسی بسیار سخت‌تر است!).


شفق های قطبی می‌توانند هر رنگی باشند؛ رایج‌ترین‌ رنگ‌ آن‌ها سبز و صورتی کم رنگ است. با این حال، ممکن است هاله ای از رنگ‌های قرمز، آبی و حتی بنفش هم داشته باشند.
برای تماشای این پدیده، باید آنقدر خوش شانس باشید که در زمان و مکان مناسب قرار بگیرید. دو انتخاب مهم و تاثیرگذار، ماه تقویمی و منطقه جغرافیایی درست است که شانس‌ها را به نفع شما رقم زند. هدف این است که خود را به «کمربند نورهای شمالی» در عرض جغرافیایی ۶۵ تا ۷۲ درجه شمالی که درست در داخل دایره قطب شمال واقع شده نزدیک کنید. این کمربند که به «منطقه شفق قطبی» نیز معروف است، چندین مقصد شامل اسکاندیناوی و شمال اروپا از جمله ایسلند، سوئد، فنلاند، گرینلند و نروژ را پوشش می‌دهد. تماشای نورهای شمالی که در آسمان موج می زنند، تجربه ای جادویی است که خاطراتی ماندگار برایتان ایجاد می‌کند. گردشگران هرساله برای تماشای شفق قطبی با بلیط هواپیما به این مناطق سفر می‌کنند و این نورهای شمالی را از نزدیک مشاهده می‌کنند.
بنابراین، اگر با آرزوی دیدن شفق قطبی افسانه ‌ای، قصد سفر به کوهستان و مناظر برفی مشهور قطبی را دارید تا آخر این مطلب همراه ما باشید.

علت پیدایش شفق قطبی

خورشید با فاصله ۹۳ میلیون مایل فاصله از زمین، تاثیرات بسیار فراتری از سطح مرئی خود دارد. طوفان‌های بزرگ خورشیدی، ذرات باردار خورشیدی را به فضا پرتاب می‌کنند. اگر زمین در مسیر جریان این ذرات باردار باشد، میدان مغناطیسی و جو سیاره ما واکنش نشان می‌دهد.
وقتی ذرات باردار خورشید به اتم و مولکول‌های موجود در جو زمین برخورد می‌کنند، این ذرات تحریک شده و باعث روشن شدن آن ها می‌شوند.
تحریک اتم به این معناست: از آن جا که اتم متشکل از هسته‌ی محاصره شده توسط‌ مداری از الکترون هاست، با برخورد ذرات باردار از خورشید به اتمسفر زمین، الکترون‌ها به مدارهای بالاتر و دورتر از هسته منتقل می‌شوند. هنگامی که الکترون به مدار نزدیک هسته و پایدار برمی‌گردد، ذره‌ای نور یا فوتون آزاد می‌کند.
پدیده شفق قطبی، مشابه عملکرد چراغ‌های نئون است که از برق به عنوان محرک برای اتم‌های گاز نئون درون لوله‌های شیشه‌ای استفاده می‌شود.

چرا در شفق قطبی رنگ‌های مختلف می‌بینیم؟

رنگ های پدیدار شده به مکان جغرافیایی بستگی ندارند؛ کاملاً تصادفی است و به فعالیت شفق در نقاط مختلف جهان بستگی دارد. رایج‌ترین رنگ شفق های قطبی، سایه‌های سبز رنگ است. بسته به اینکه چه عناصری در چه ارتفاعی و با چه سرعتی با میدان مغناطیسی زمین در تعامل هستند، رنگ‌های مختلف شروع به ظاهر شدن می‌کنند. اگر ذرات برانگیخته اکسیژن باشند، معمولاً نور سبز یا زرد می‌بینیم؛ اگر ذرات اکسیژن در ارتفاعات بسیار بالا باشند، نور قرمزی در بالای شفق قطبی ساطع می‌شود. اگر ذرات نیتروژن باشند، به احتمال زیاد نور مایل به آبی خواهیم دید. رنگ‌های بنفش، سفید و آبی اغلب در تاج‌ها (نورهایی که به سمت شما می‌آیند) دیده می‌شوند، اما در کل رنگ سبز رایج‌ترین آنهاست.

بهترین کشور برای تماشای شفق قطبی کجاست؟

برای این سوال هیچ پاسخ درستی وجود ندارد؛ زیرا مکان‌های زیادی وجود دارد که می توانید شفق های شمالی را ببینید. گردشگران با خرید بلیط هواپیما خارجی می‌توانند به کشور مورد نظر خود سفر کنند و تا زمانی که به اندازه کافی در موقعیت شمال (در جنوب اگر به شفق قطبی استرالیا فکر می کنید) قرار دارند، شانس دیدن شفق قطبی را خواهند داشت. درجه ۶۳/۶۴ عرض جغرافیایی در شمال، تقریباً مکان خوبی برای دیدن آن‌ها است.
یکی از کشورهای معروف و پربازدید، نروژ است. چندین نقطه مهم برای سفر و مشاهده شفق قطبی نروژ وجود دارد که عبارتند از:
ترومسو (Tromsø): ترومسو «پایتخت قطب شمال» شناخته می‌شود و یکی از بهترین مکان‌های جهان برای مشاهده پدیده شفق شمالی است. این شهر کوچک در طول روز نیز منظره تماشایی زیبایی ایجاد می‌کند. همچنین ترومسو دارای تور «سافاری نورهای شمالی» تا نقاطی عاری از آلودگی نوری است.
کیرکنس (Kirkenes): کیرکنس، شهر کوچکی در نزدیکی مرز روسیه و در قلب قلمرو شفق شمالی است. همچنین هتل معروف برفی نروژ، در این شهر قرار دارد که به طور کامل از برف و یخ ساخته شده و زمستان هر سال بازسازی می‌شود.
جزایر لوفوتن (Lofoten): تماشای زیبایی نورهای شمالی در آسمان و انعکاس آن در دریا فوق العاده است. جزایر لوفوتن به‌خاطر کوه‌های بی‌نظیرش معروف است و بندری محبوب برای سفرهای دریایی ساحلی است.
نرد کپ (Nordkapp): نرد کپ، منظره ای واضح برای تماشا و از نزدیک ترین مناطق به قطب شمال است.
سوالبارد (Svalbard): سوالبارد از خانه خرس‌های قطبی، یخی‌تر است. این مجمع الجزایر دور افتاده، یکی از باورنکردنی‌ترین نقاط برای مشاهده شفق‌های شمالی در خارج از ترومسو است. در راه نروژ و قطب شمال، بازدید از سوالبارد یکی از مواردی است که باید به خاطر بسپارید.
از دیگر کشورها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ایوالو (Ivalo)، فنلاند
آبیسکو (Abisko)، سوئد
کیرونا (Kiruna)، سوئد
ریکیاویک (Reykjavík)، ایسلند
یلونایف (Yellowknife)، کانادا
آلاسکا – فیربنکس (Fairbanks)، بتلز (Bettles)
کانادا – مانیتوبا (Manitoba)

شفق قطبی چه زمانی رخ می دهد؟

بهترین زمان، بین ماه های شهریور تا فروردین است. در طول بهار تا تابستان، نور روز تقریباً ثابت است، بنابراین حتی اگر شفق قطبی بیرون آمده باشد، آن را نخواهید دید.
شهریور - مهر: تابستان رو به تمام شدن است و هنوز تاریکی چندانی وجود ندارد. از آن جا که در این دوره فعالیت‌های خورشیدی زیاد است، یکی از بهترین زمان‌ها برای دیدن شفق های شمالی است.
آبان - بهمن: در این دوره، شب‌ها تاریک و طولانی است. نور خورشید از ساعت ۹ صبح تا ۲ بعد از ظهر کم سو و ضعیف است. در این زمان از سال، احتمال هوای ابری و بارش برف بیشتر است؛ اما می‌تواند تلاش‌های شما برای تماشای نورهای شمالی را مختل کند.
اسفند - فروردین: در بهار، نور روز بیشتر و همچنین فعالیت خورشیدی بیشتری را به همراه دارد. اواسط اسفند، زمان اوج سال برای بازدید از نروژ برای دیدن شفق شمالی است.
تاریکی کامل و آلودگی نوری صفر برای دیدن شفق های شمالی در شکوه کامل آن ضروری است، بنابراین برای داشتن فرصتی خوب به شهرهای کوچک‌تر بروید.

وسایل مورد نیاز سفر برای تماشای شفق قطبی

برای بیشتر گشت و گذارها، مانند سافاری ماشین برفی و سورتمه‌سواری با سگ، تجهیزاتی در اختیار شما قرار می‌گیرد. با این حال، در زمستان باید به وسایل لازم مجهز باشید. توصیه می‌کنیم لباس های گرم، کاپشن و چکمه عایق، شال گردن، کلاه و دستکش همراه خود داشته باشید.

شفق قطبی را می توان با چشم غیر مسلح دید؟

بله. شما کاملاً می‌توانید شفق قطبی را با چشم غیر مسلح ببینید. هنگامی که به اندازه کافی فعال است، آنقدر روشن، شدید و سریع است که چشمان انسان، قادر به دیدن کامل آن نیست! هنگامی که فعالیت ضعیف است، عکاسی با نوردهی طولانی مدت مفید است؛ زیرا به دوربین اجازه می‌دهد نور را در طول زمان ثبت کند و در نتیجه یک نوار سبز زیبا در عکس های خود به دست می‌آورید که بسیار روشن تر از آن چیزی است که ممکن است خودتان ببینید.
در واقع ممکن است شما (زمانی که چشمانتان کاملاً با تاریکی سازگار شده است) در آسمان آن را یک نوار نورانی سبز کم رنگ و تقریباً سفید، بی حرکت و بسیار ضعیف ببینید. آنقدر که ممکن است با خود فکر کنید آیا این همان شفق قطبی معروف است؟ توجه داشته باشید، شفق قطبی در شدت‌های بسیار متنوعی از ضعیف تا قوی ظاهر می‌شود. حالتی که شدت قوی دارد، شاید فقط چند ثانیه زمان برد که از یک طرف آسمان به سمت دیگر برقصد که به معنای واقعی کلمه، نفس شما را بند می‌آورد و در این لحظه، عکاسی با دوربین آخرین چیزی است که به ذهن شما می رسد.

بهترین راه برای به حداکثر رساندن شانس دیدن شفق های شمالی چیست؟

از آن جا که دیدن آن انتظار طولانی مدت می‌طلبد، سعی کنید زمانتان را با افراد سرگرم کننده، گوش دادن به افسانه‌ها، داستان‌ها و حقایق علمی در مورد شفق های قطبی بگذرانید تا کمتر خسته‌کننده باشد.
همچنین می‌توانید ماشین کرایه کنید و خودتان را به مکانی برسانید یا با تور همراه شوید. رانندگی، فقط برای کسانی توصیه می‌شود که تجربه راندن ماشین در جاده های تاریک و زمستانی را دارند. اگر ترجیح می دهید تحقیق درباره شرایط مناسب و پوشش ابری و بررسی پیش‌بینی‌ها را یک متخصص انجام دهد، می‌توانید به تور راهنما بپیوندید.

برنامه ریزی برای سفر شفق قطبی چند روزه است؟

برای اکثر مردم، سفر به دایره قطب شمال امری نادر و پرهزینه است. با در نظر گرفتن همه چیز، از آن جایی که ما در حال برنامه ریزی برای سفر دور و درازی هستیم، توصیه می‌کنیم حداقل ۳ تا ۴ روز برای دیدن شفق شمالی وقت بگذارید؛ البته هر چه زمان بیشتر باشد، بهتر است. به طور معمول، زمان ایده آل در دایره قطب شمال حدود ۸ تا ۱۰ روز است. در این صورت اگر تغییرات آب و هوا غیر قابل پیش بینی شود، زمان کافی برای تماشای یک شب صاف را دارید. همچنین برای تجربه گشت و گذارهای منحصر به فرد در برف، زمان می‌خواهید.
به گفته دانشمندان کیرونا در سوئد، اگر حداقل ۳ روز در این منطقه بمانید، حدود ۸۰ درصد شفق های قطبی را خواهید دید. این مدت، برای هر مقصدی در عرض‌های جغرافیایی مشابه مناسب است.

آیا می توانیم فعالیت شفق قطبی را پیش بینی کنیم؟

حقیقت این است که پیش‌بینی شفق‌های شمالی کار دشواری است و هرگز تضمینی وجود ندارد. هر چه به تاریخ‌های مورد نظر نزدیک‌تر باشیم، پیش‌بینی‌ها (مثل آب و هوا) قابل اطمینان‌تر هستند.
به طور خاص، تقریباً ۲۴ تا ۴۸ ساعت بسته به سرعت طول می‌کشد تا طوفان خورشیدی فاصله خورشید تا زمین را طی کند؛ بنابراین در محدوده زمانی دو تا سه روز آینده می‌توان پیش‌بینی‌های نسبتاً دقیقی انجام داد.

حقایقی در مورد شفق قطبی

شفق شمالی، غیر قابل پیش بینی است.

برای دیدن شفق شمالی، به یک شب تاریک و تمیز نیاز دارید. این پدیده، از اواخر شهریور تا اوایل فروردین در ساعات تاریک قابل مشاهده است که در مناطقی مانند آبیسکو و ترومسو می‌تواند تقریباً ۲۴ ساعت در روز در زمستان باشد؛ اما واقعیت این است که زمان پدیدار شدن شفق های شمالی غیر قابل پیش‌بینی است.
شفق قطبی در طیفی از رنگ‌ها ظاهر می‌شود، از جمله رنگ خاکستری مایل به سفید.
رنگ‌های منحصربه‌فرد شفق‌های شمالی توسط طیف گازهای زمین و ارتفاع اتمسفر که در آن برخورد ذرات خورشید و گازها اتفاق می‌افتد ایجاد می‌شوند. چشم غیرمسلح ما به راحتی می‌تواند قسمت سبز تا زرد طیف را ببیند که در آن خورشید بیشتر نور خود را ساطع می‌کند. سبز، رایج‌ترین رنگی است که مشاهده می‌شود؛ اما شفق‌های شمالی می‌توانند رنگ سفید مایل به خاکستری هم داشته باشند. حتی گاهی اوقات، شفق شمالی وجود دارد اما با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیست. خلاف تصور عموم، شفق های شمالی زمانی که ماه کامل است هم قابل دیدن هستند.
نزدیک ترین شفق شمالی که تاکنون از زمین دیده شده، ۸۰ کیلومتر بالاتر از سطح زمین بوده است. جهت مقایسه، هواپیماها حدود ۱۰ کیلومتر بالاتر از سطح زمین پرواز می کنند. ارتفاعی که شفق‌های شمالی در آن ظاهر می‌شوند، بر روی رنگی که نشان می‌دهند تأثیر می‌گذارد. برخورد اتم های مختلف در مگنتوسفر همان چیزی است که طیف رنگی مختلفی را ایجاد می کند. این برخوردها در ارتفاعات مختلف رخ می‌دهند.
سبز، رایج ترین رنگی است که شفق های شمالی با آن ظاهر می‌شوند و در فاصله ۱۰۰ تا ۲۴۰ کیلومتری سطح زمین رخ می‌دهند. آبی و بنفش در فاصله زیر ۱۰۰ کیلومتر و قرمز در بالای ۲۴۰ کیلومتر رخ می‌دهد.

برای دیدن شفق شمالی باید تلاش کنید.

همان طور که قبلاً گفتیم، برای دیدن شفق شمالی باید هوا تاریک باشد. به این معنی که برای جلوگیری از آلودگی نوری باید از شهر خارج شوید. شفق‌ شمالی در شهرهایی مانند ریکیاویک و ترومسو، زمانی که در قوی‌ترین حالت هستند، قابل مشاهده است؛ اما بهترین گزینه، این است که به دنبال مکان‌هایی در حومه قطب شمال باشید.
هنگام رصد شفق شمالی به سمت شمال نگاه کنید؛ اگر ایده ای برای جهت گیری ندارید، از یک فرد محلی کمک بخواهید. شفق‌های شمالی اغلب به اندازه طلوع خورشید در یک منطقه طبیعی هستند و افراد محلی می‌دانند که بیشتر در کدام جهت ظاهر می‌شوند.

برای دیدن شفق های شمالی هوای سرد لازم نیست، فقط باید تاریک باشد.

یکی دیگر از تصورات غلط و رایج مردم این است که برای دیدن شفق شمالی باید هوا سرد باشد. شفق شمالی در واقع در تمام طول سال فعال است؛ اما از آن جایی که معمولاً فقط در ناحیه بین ۶۵ درجه و ۷۲ درجه شمالی قابل مشاهده است، از اواخر فروردین تا اوایل شهریور که منطقه شفق نزدیک به ۲۴ ساعت نور روز را تجربه می‌کند قابل مشاهده نیست.
از آن جایی که برای دیدن شفق‌های شمالی، آسمان باید تاریک باشد، اواخر شهریور تا اوایل فروردین بهترین زمان برای رفتن به مقصدی است که در منطقه شفق قطبی قرار دارد و فرصتی برای دیدن آنهاست. به خاطر داشته باشید که بهترین ماه، آبان نیست؛ زیرا مقاصد پرطرفدار شفق شمالی مانند ترومسو در نروژ و کیرونا در سوئد، تقریباً ۷۰٪ احتمال بارندگی در هر روز ماه آبان دارند. بارش به این معنی است که پوشش ابری، مشاهده شفق شمالی را بسیار دشوار یا اغلب غیرممکن می‌کند.

شفق قطبی قرار نیست ناپدید شود.

دانشمندان بر این باورند که شفق‌ قطبی در راستای فعالیت خورشید درخشان‌تر و قابل مشاهده‌تر می‌شود. خورشید دارای چرخه حیاتی است که حدود ۱۱ سال یک بار رخ می‌دهد. در حال حاضر، خورشید به حداقل خود نزدیک می شود؛ دوره ای که کمترین فعالیت خورشیدی را دارد. با کمتر شدن لکه ها و شعله های خورشیدی، یونیزاسیون و برانگیختگی ذرات مورد نیاز برای تولید شفق قطبی به مراتب کمتر اتفاق می‌افتد.
این بدان معنی است که اکنون و طی چند سال آینده بهترین زمان برای رفتن به سفر شفق های قطبی است؛ زیرا با گذشت زمان، شانس دیدن آن ها کاهش می‌یابد اما به طور کلی ناپدید نمی‌شود.