خانه های تاریخی مشهد
تاریخ انتشار: ۱۲ آبان ۱۴۰۴
خانه های تاریخی مشهد با معماری اصیل ایرانی، مکانهای خوبی برای گذر در تاریخ این شهر هستند. بسیاری از بناهای تاریخی شهر مشهد امروزه تخریب شدهاند یا در آستانه تخریب هستند. در این مقاله تعدادی از بناهایی را معرفی کردهایم که شرایط بهتری دارند و میتوانید از آنها بازدید کنید.
سفرمارکت مرجع خرید بلیط قطار است و میتوانید از طریق لینک زیر مستقیما بلیط مشهد را تهیه کنید:
۱- خانه داروغه مشهد
خانه تاریخی داروغه که به نامهای خانه اردکانی یا خانه دولابیان نیز شناخته میشود یکی از مهمترین خانه های تاریخی مشهد از دوره قاجار است و در نزدیکی حرم امام رضا قرار دارد. این بنا در سال ۱۳۳۰ هجری قمری به دستور یوسفخان هراتی، آخرین داروغه مشهد ساخته شد و تلفیقی از معماری ایرانی و روسی را به نمایش میگذارد. خانه داروغه در سال ۱۳۸۱ به ثبت ملی رسیده است و در سال ۱۳۹۴ بعد از مرمت حرفهای، جایزه آسیا اقیانوسیه یونسکو را به دست آورد.
بنای خانه در سه ضلع حیاط ساخته شده و بخشهای زمستاننشین و تابستاننشین در دو طرف حیاط قرار دارند. وجود نخستین شومینه و حمام خصوصی مشهد، نانوایی دوطبقه، مطبخ، سرداب و حوض مرکزی از ویژگیهای شاخص خانه داروغه است. همچنین ایوانهای ستوندار، تندیسهای گچی، کاشیهای هفترنگ و آجرکاریهای ظریف جلوه زیبایی به این بنا داده است.
- آدرس: خیابان نواب صفوی، شارستان رضوی، راسته حوض مسگران، کوچه داروغه
- مسیر دسترسی: مترو خط یک، ایستگاه ۱۷ شهریور یا میدان شهدا | اتوبوس BRT خطوط ۸۳۱، ۹۰۱، ۸۴
- فاصله تا حرم: حدود ۱٫۴ کیلومتر (پنج دقیقه)
- ساعت بازدید: همهروزه ۸ تا ۱۴ و ۱۶ تا ۲۰ (نوروز ۸ تا ۲۲)
- شماره تماس: ۰۵۱۳۳۶۹۱۶۱۰
۲- خانه ملک مشهد
خانه ملک مشهد یکی از خانه های تاریخی مشهد مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی است که به دستور حاج حسین ملک ساخته شد. این عمارت ۶۰۰ مترمربعی بر زمینی به مساحت ۱۶۵۹ متر بنا شد که محل سکونت و دیدارهای تجاری مالک بود. سبک معماری آن ترکیبی از سنتی ایرانی و اروپایی است. نماهای آجری، پنجرههای چوبی، گچبریهای ظریف، حیاط مرکزی با حوض بزرگ، باغچههای اطراف و سقفهای منبتکاری شده حس اصالت را انتقال میدهد.
طی کاوشها از خانه ملک، حمام خصوصی به مساحت ۱۲۷ مترمربع در زیرزمین کشف شد که بخشهایی مانند گرمخانه، نمازخانه و آتشدان دارد. این بنا در سال ۱۳۷۷ ثبت ملی شد و طبقه دوم آن امروزه بهعنوان موزه و مرکز هنرهای سنتی میراثفرهنگی خراسان رضوی استفاده میشود.
- آدرس: خیابان امام خمینی، بین امام خمینی ۳۱ و ۳۳، روبهروی سهراه دارایی
- مسیر دسترسی: مترو ایستگاه امام خمینی یا سعدی | اتوبوس خطوط ۶۲، ۸۲، ۲۲
- فاصله تا حرم: حدود ۶ کیلومتر
- ساعت بازدید: از ساعت ۹ تا ۱۷
- شماره تماس: ۰۵۱۳۸۵۱۸۳۸۶
۳- خانه توکلی مشهد
خانه توکلی مشهد یا خانه جن یکی از ارزشمندترین خانه های تاریخی مشهد که در اواخر دوره قاجار در سال ۱۲۲۱ به طراحی احسان خان قرایی ساخته شد. این خانه در ابتدا متعلق به تاجر سرشناس خشکبار، کشمشیان بود و بعدها به حاج حسین آقا توکلی واگذار شد. بنا اسکلت چوبی دارد و معماری آن ترکیبی از ایوانهای گچبری شده، ستونهای آجری، شیشههای رنگی، ارسیهای چوبی و تزیینات کاشیکاری نفیس است.
این عمارت دو طبقه دارد که موزه مکتبخانه در طبقه دوم آن قرار دارد. جزئیاتی مانند کتیبههای قرآنی «انا فتحنا لک فتحا مبینا» و «و ان یکاد» بالای ستونها، لمبهکوبی اتاقها و شیشههای مشبک رنگی زیبایی خانه توکلی را چند برابر کرده است. این بنا در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ثبت شد و شهرداری عمارت را از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۱ مرمت کرد.
- آدرس: خیابان نواب صفوی، نواب صفوی ۷
- مسیر دسترسی: مترو ایستگاه ۱۷ شهریور یا میدان شهدا | بیآرتی خطوط ۳، ۸۳، ۸۴، ۱۰۵۱، ۱۰۶۷، ۶۱، ۸۳۱
- فاصله تا حرم: ۵۵۰ متر
- ساعت بازدید: از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۹:۳۰
- شماره تماس: ۰۵۱۳۳۶۶۳۷۳۸
۴- خانه کوزه کنانی مشهد
خانه کوزه کنانی مشهد از بناهای قاجاری است که در سال ۱۲۴۷ ساخته شد و با ۲۳۴۰ متر بنا و ۳ حیاط بزرگ یکی از اشرافیترین خانه های مشهد است. این بنا محل زندگی اشراف و کنسولگری روسیه و آمریکا بوده و بعدا حسینیه و در نهایت موزه مشروطیت بوده است. معماری قجری در ستونهای آجری، شیشههای رنگی، درهای چوبی و تزیینات آجری در این عمارت به چشم میخورد.
فضای داخلی با شاهنشین یکتکه و سقفهای چوبی، حس گرم و اصیل خانه های تاریخی مشهد را زنده میکند. این عمارت دارای دو بخش شمالی و جنوبی، سردابه، انبار، اصطبل و ۴۲ اتاق است. همانطور که در تصویر مشخص است، متاسفانه بخشی از این بنای تاریخی مشهد در سال ۱۴۰۰ تخریب شد و هنوز مرمت نشده است.
- آدرس: خیابان شیرازی، کوچه چهارباغ، کوچه پنجه، جنب حسینیه کویتیها
- مسیر دسترسی: مترو ایستگاه میدان شهدا یا سعدی | اتوبوس BRT خطوط ۱۰۴۳، ۲۰۱۲، ۸۳
- فاصله تا حرم: ۳۰ متری باب الجواد
- ساعت بازدید: از ساعت ۹ تا ۱۷
- شماره تماس: ۰۹۱۵۰۴۸۳۱۴۷
۵- خانه پیشه وران مشهد
خانه پیشهوران مشهد از نمونههای معماری قاجاری است که حدود ۸۰ سال پیش در محله تاریخی ارگ ساخته شد. این عمارت ۲۰۰ متری با سقفهای تمام چوب، پنجرههای رو به حیاط، دیوارهای آجری و کاشیکاریهای ظریف اصالت معماری ایرانی را نشان میدهد.
بنا در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ثبت شد و پس از مرمت، به «کافه حوالی» تغییر کاربری داد. این خانه زمانی محل زندگی غلامحسین پیشهور بود و بعدها به بخشی از بافت اشرافی ارگ تبدیل شد. تزییناتی مانند آینهکاری، آجر تراشی و گچبری زیبایی خاصی به این خانه از میان خانه های تاریخی مشهد داده است.
- آدرس: خیابان شهید دیالمه ۵، کوچه سه شهید، پلاک ۴۲
- مسیر دسترسی: مترو ایستگاه امام خمینی | اتوبوس BRT خطوط ۶۲، ۸۲، ۲۲، ۲۱۰
- فاصله تا حرم: ۲.۷ کیلومتر (۱۰ دقیقه رانندگی)
- ساعت بازدید: از ساعت ۱۰ تا ۲۲
- شماره تماس: ۰۹۳۶۴۱۷۴۴۲۷
۶- خانه رجایی مشهد
خانه رجایی مربوط به اواخر قاجار و اوایل پهلوی است. این عمارت دو طبقه با ورودی آهنی بزرگ، حیاط وسیع، سه باغچه بزرگ و حوض فیروزهای، نمایی از هنر آجرکاری، نقش برجستههای ظریف و کتیبهها را نشان میدهد. معماری بنا بر اساس الگوی خانههای اعیانی مشهد طراحی شده و طبقهها کاربری متفاوت داشتند.
طبقه همکف مربوط به زندگی روزمره و طبقه اول برای پذیرایی بوده است. این خانه که سالها محل زندگی خانواده شهید رجایی بود، اکنون به مهمانسرا تبدیل شده و بازدید از آن رایگان است.
- آدرس: خیابان امام رضا، خیابان دانش غربی، محله سرشور، سرشور ۲۰، کوچه پرتو
- مسیر دسترسی: مترو ایستگاه بسیج یا هفده شهریور | اتوبوس BRT خط حرم – وکیلآباد یا حرم - الهیه
- فاصله تا حرم: ۱۵.۱ کیلومتر
- ساعت بازدید: ۲۴ ساعت
- شماره تماس: ۰۵۱۳۲۲۳۰۷۳۰
۷- خانه امیری مشهد
خانه تاریخی امیری مشهد یکی از بناهای نزدیک حرم امام رضا (ع) قرار دارد. این خانه در سال ۱۳۳ هجری قمری، به سفارش عباس امیری توسط استادکاران برجسته ساخته شد، هرچند شواهد معماری قدمت آن را به اوایل قاجار میرساند. عمارت امیری تا سال ۱۳۶۵ محل زندگی خانواده امیری بود و سپس متروکه شد. معماری بنا ترکیبی از سبکهای دو دوره، با کاشیکاریهای فیروزهای، زرد و سیاه، آینهکاریها، طاقچهها و نورگیرهای خاص است.
خانه امیری در سال ۱۳۸۴ ثبت ملی شد. خانه امیری در حال حاضر توسط مالک خصوصی متعهد به تریم به روش مرمتی بناهای میان افزا است تا نمای بیرونی خانه حفظ شود و بنا برای سفرهخانه سنتی به بخش زنده بافت تاریخی مشهد برگردد.
- آدرس: خیابان شهید نواب صفوی، کوچه شهید نواب صفوی ۹، محله عیدگاه
- مسیر دسترسی: مترو ایستگاه بسیج یا هفده شهریور | اتوبوس BRT محور امام رضا
- فاصله تا حرم: ۷۵۰ متر
- ساعت بازدید: در حال مرمت است و محدود
۸- خانه احمدیان مشهد
خانه احمدیان مشهد یکی از اصیلترین خانه های تاریخی مشهد است که در اواخر دوره قاجار ساخته شد و از سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی قرار گرفت. این خانه بیش از یک قرن قدمت دارد و از سال ۱۳۳۰ در اختیار سید مهدی احمدیان حسینی، بزاز برجسته مشهد بوده است. معماری متمایز و تزیینات چشمگیر نمای آن، بهویژه آجرکاری و جزئیات ظریف نما باعث شده تاریخ را زنده نگهدارند.
پس از آتشسوزی سال ۱۳۹۸، نوه خانواده با همکاری وراث و صرف ۱.۵ میلیارد تومان بنا را کاملا بازسازی کرد. امروزه این خانه تاریخی مشهد با کاربری سنتسرا و کافهرستوران فعالیت میکند.
- آدرس: بالا خیابان، بلوار شهید کامیاب، خیابان آیتالله بهجت، کوچه بهجت ۳
- مسیر دسترسی: مترو خط ۱ و ایستگاه شهید قلی پور | اتوبوس BRT پایانه امام رضا – الهیه، ایستگاه شهید نواب صفوی
- فاصله تا حرم: ۱.۸ کیلومتر
- ساعت بازدید: از ساعت ۸ تا ۲۳
- شماره تماس: ۰۹۱۵۹۷۹۵۹۰۵
۹- خانه غفوری مشهد
خانه غفوری مشهد از خانه های تاریخی مشهد است که ریشه آن به دوره قاجار و بیش از ۱۵۰ سال برمیگردد. این بنا با مساحت حدود ۱۳۰۰ مترمربع در ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. معماری خانه با آجر، خشت و کاشیهای رنگارنگ شکلگرفته و ترکیبی از فضاهای اندرونی، بیرونی، نوکرنشین، هشتی و کلفتنشین (اصطلاحی در آن زمان) را در خود جایداده است.
این خانه تا سال ۱۳۶۰ محل زندگی خانوادهها بود، اما پس از دو دهه متروکه ماندن، مرمت شد و امروز بهعنوان یک مهمانسرا و جاذبه فرهنگی فعالیت دارد.
- آدرس: خیابان نواب صفوی، کوچه مسجد محمدیه، پلاک ۸۵
- مسیر دسترسی: مترو خط ۱ و ایستگاه شهادت یا شریعتی | اتوبوس BRT خط ۸، ترمینال امام رضا
- فاصله تا حرم: ۶۵۰ متر
- ساعت بازدید: همهروزه به جز تعطیلات رسمی، ۹ تا ۱۷
- شماره تماس: ۰۵۱۳۲۲۲۳۱۰۱
۱۰- خانه مستوفی بشرویه مشهد
خانه مستوفی بشرویه یکی از خانه های تاریخی مشهد و عمارتهای اعیانی اواخر دوره قاجار است که امروز با نام فرهنگسرای بهشت شناخته میشود. این عمارت حدود ۱۰۰ سال قدمت دارد. در گذشته، از این ساختمان بهعنوان یکی از مدارس قدیمی شهر استفاده میشد و بعدها در سال ۱۳۸۴ تغییر کاربری داد.
فضای کنونی فرهنگسرا محل برگزاری نمایشگاههای هنری، کارگاههای آموزشی و نشستهای فرهنگی است. ضلع اصلی این بنا در حال حاضر در حال مرمت است. معماری خانه مستوفی بشرویه با بافت سنتی محلات تاریخی همخوانی دارد. کاربری فرهنگی و هنری، این بنا را به یکی از مراکز فعال رویدادهای شهری مشهد تبدیل کرده است.
- آدرس: خیابان امام خمینی، خیابان جنت، فرهنگسرای بهشت
- مسیر دسترسی: مترو خط ۲ ایستگاه شهید نواب صفوی | اتوبوس BRT ایستگاه شهید نواب صفوی
- فاصله تا حرم: ۸۰۰ متر
- ساعت بازدید: شنبه تا چهارشنبه از ۸ تا ۱۶
- شماره تماس: ۰۵۱۳۲۲۳۹۹۹۸
۱۱- خانه اکبرزاده مشهد
خانه اکبرزاده مشهد نمونهای شاخص از معماری قاجاری است که در خیابان آزادی، کوچه ساسان قرار دارد. تاریخ ساخت این بنا به اواخر دوران قاجار برمیگردد. این بنا در سال ۱۳۸۳ در فهرست ملی ایران ثبت شده است. این خانه با طاقنماهای حاشیهکاریشده معرق شناخته میشود.
مالک کنونی این خانه غلامحسین اکبرزاده است و با وجود ارزش تاریخی بالای بنا، چند سالی است که در خطر تخریب است.
- آدرس: خیابان آزادی، کوچه ساسان، پلاک ۴۹
- مسیر دسترسی: مترو ایستگاه بسیج یا هفده شهریور | اتوبوس BRT محور امام رضا
- فاصله تا حرم: ۸۰۰ متر
- ساعت بازدید: ۲۴ ساعته
خانه های تاریخی مشهد که تخریب شده اند
علاوه بر خانه های تاریخی مشهد که معرفی شدند، در این شهر تعدادی بنای باستانی هم وجود دارد که متاسفانه در حال تخریب و یا تخریب شده هستند:
- خانه تاریخی خانمنش مشهد: خیابان امام خمینی، میدان شهدا، نبش کوچه سجادی
- خانه تاریخی نواب صفوی مشهد: خیابان نواب صفوی، حاشیه نواب صفوی ۱۱، پلاک ۱۳۲
- خانه تاریخی ظریف مشهد: خیابان امام خمینی، کوچه شاهینفر، بنبست جهان
- خانه تاریخی سالاری مشهد: چهارراه شهدا، کوچه حاج آقاجان
- خانه تاریخی موسوینژاد مشهد: میدان شهدا، کوچه حاج آقاجان، جنب هتل غدیر
- خانه تاریخی موسوی مشهد: تپل محله، نوغان چهار، کوچه سردار
سخن پایانی
خانه های تاریخی مشهد از داروغه تا احمدیان امکان آشنای با معماری دوران قاجار و پهلوی را نشان میدهد. هر عمارت، معماری، داستان و موقعیت خاص خود را دارد که شما میتوانید در سفر به مشهد، با برنامهریزی درست از این خانههای تاریخی بازدید نمایید.
