قله دماوند

درباره قله دماوند

قله دماوند در قسمت مرکزی رشته کوه البرز در جنوب دریای خزر و بخش لاریجان شهرستان آمل واقع شده است. قله دماوند به عنوان بلندترین قله آتشفشانی قاره آسیا است، همچنین به عنوان بلندترین قله در کوهستان های ایران و خاورمیانه محسوب می شود. دارای ارتفاعی برابر با ۵ هزار متر است که همین مورد باعث رسیدن دمای قله دماوند در تابستان ها به صفر درجه و در زمستان ها به ۶۰ درجه زیر صفر است. این کوه در سال ۱۳۸۷ به‌عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ثبت گردیده و از سال ۱۳۸۱ نیز به‌عنوان اثر طبیعی ملی جزو مناطق چهارگانه با ارزش در حفاظت از محیط زیست قرار گرفته است. کوه دماوند از زمان های گذاشته نماد عظمت و شکوه بوده و در ادبیات و تاریخ کشورمان نقش پررنگی داشته است. حدودا می توان گفت سکونت انسان در دامنه‌های دماوند ۳۸ قرن قدمت دارد. در این مقاله نیز هدفمان معرفی کوه زیبای دماوند همراه با قله بی نظیر این کوه است. در ادامه با ما همراه باشید تا با کوه دماوند از هر لحاظ آشنا شوید.

مشخصات قله دماوند

«قله دماوند، بلندترین قله آتشفشانی در ایران و یکی از جاهای دیدنی دماوند است» که در روزهای آفتابی و صاف می توانید از شهرهای تهران، ورامین، قم و دریای مازندران این قله زیبا را تماشا کنید. کوه دماوند جزو دوازدهمین قله مرتفع در دنیا است که ارتفاعی حدودا ۵۶۷۰ متر از طریق رصدخانه زمین ناسا گزارش شده است. در مورد فشار هوا نیز بهتر است بدانید در قله دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است، به همین دلیل درجه حرارت در این منطقه همواره سرد و خنک است. میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند نیز معمولا به صورت برف است. دماوند به عنوان یکی از نمادهای ملی ایران از زمان های گذشته‌ جایگاه مقدسی بین مردم ایران زمین داشته است، به طوری که نام این کوه باصلابت را در داستان های اساطیری زیادی شنیده اید، مانند داستان ضحاک که در این کوه شکنجه شده است. حتی در سال های اخیر، عکس این کوه زیبا بر رو یا پشت اسکناس‌های رسمی به چاپ رسیده است. با این وجود نام دماوند همواره نماد مقاومت و پایداری بوده و خواهد بود، همچنین شاعران زیادی مانند فردوسی، ملک الشعرای بهار، اخوان ثالث و... در این زمینه سروده هایی دارند.

تاریخچه کوه دماوند

کوه با صلابت دماوند در دوران چهارم زمین شناسی یعنی دوران هولوسین تشکیل شده است و در دوره آشوریان از کوه دماوند به عنوان کان سنگ لاجورد یاد می شده است، به طوری که در زمان جنگ آشوری ها این کوه بخشی از سرزمین مادها به حساب می آمد که در دامنه دماوند مشغول زندگی بودند. همین امر سبب گشته تا در دامنه دماوند تعداد زیادی گور پیش از تاریخ وجود داشته باشد. در دوران‌های گوناگون فرمانروایی های گوناگونی در این منطقه ساکن شدند.

دلیل نامگذاری کوه دماوند

دلیل نام گذاری دماوند نیز بدین صورت است که دم یعنی بخار و آوند یعنی دارا بودن؛ در حالت کلی دماوند یعنی دارای دمه و دود و بخار که مصداق آتشفشان موجود در این کوه است. نام دماوند به دو صورت دماوند و دنباوند نوشته می شود، حتی با نام های متفاوتی مانند بیکنی و جبل لاجورد نیز شناخته می شود.

دماوند کوه نیمه فعال آتش فشانی

دماوند، کوه آتشفشانی نیمه فعال است که چندین چشمه گوگردی و چشمه های آب گرم در این آتشفشان به چشم می خورند. با توجه به این که نخستین فوران دماوند حدودا ۱.۷۸ میلیون سال قبل به ثبت رسیده است، اما با این وجود، تعدادی از فوران های مربوط به این کوه بین ۶۰۰ هزار الی ۲۸۰ هزار سال قبل رخ داده است. با توجه به تحقیقات زمین شناسان، آخرین فوران جدی در این کوه حدود ۷هزار و ۵۰۰ سال پیش رخ داده است و بعد از آن چندان فعالیت جدی مشاهده و ثبت نگردیده است. یکی از دلایلی که باعث تحریک آتشفشان شده است؛ افزایش تعداد زمین لرزه ها است یا ایجاد ترک در زمین و خارج شدن خاکستر و بخار از دهانه کوه است که می توانند جزو نشانه های وقوع آتشفشان باشند. اما با این حال باز هم نمی توان به طور یقین در مورد فعال شدن کوه دماوند نظر داد، این موارد فقط نشانه های فعال شدن کوه آتشفشانی هستند. در سال های اخیر، با وجود وقوع چندین زلزله در تهران خبر از فعال شدن آتشفشان دماوند را می داد، اما هنوز هم اتفاقی نیفتاده است.

جاهای دیدنی قله دماوند

این کوه با صلابت چندین جای دیدنی دارد که در هنگام بازدید از این کوه حتما به این جاذبه ها نیز سر بزنید:
آبشار: در قسمت جنوبی کوه دماوند آبشاری یخ ‌زده وجود دارد که در کل جهان بی همتاست. این آبشار ارتفاعی ۷ متری و قطری ۳ متری دارد و یخ آن هیچ موقع ذوب نمی شود، حتی در فصل تابستان نیز آب بسیار کمی از آن جاری است ولی باز هنگام شب با سرد شدن هوا، آب آبشار یخ می زند. در بالای این آبشار نیز گودالی وجود دارد که در تمام طول سال پوشیده از برف است. آبشار یخی کوه دماوند به عنوان مرتفع ترین آبشار در خاورمیانه شهرت دارد.
یخچال ها: در کوه دماوند چندین یخچال‌ طبیعی وجود دارند که عبارتند از: یخچال سیوله، یخچال دوبی سل، یخچال عروسک‌ها، یخچال دره یخار، یخچال خورتاب سر، یخچال شمال غربی، یخچال غربی که هرکدامشان در موقعیت جغرافیایی خاصی قرار گرفته است. اگر از شهرهایی به جز تهران قصد بازدید از کوه دماوند را دارید، می‌توانید خود را با بلیط هواپیما تهران یا بلیط هواپیما ساری به نزدیکی این کوه برسانید و سپس مسیر کوهنوردی خود را در پیش بگیرید.

پوشش گیاهی و جانوری کوه دماوند

پوشش گیاهی در این منطقه بسیار غنی است، تا حدی که بسیاری از گیاهان دارویی‌ این منطقه شهرت جهانی دارند و در کتاب های گیاه شناسی ذکر شده اند. حتی برخی از گیاهان فقط در این ارتفاع های زیاد امکان رویش دارند مانند کلاه میرحسن دماوندی، کزل دماوندی، بومادران دماوندی، پیرگیاه دماوندی، ریش قوش دماوندی، فراموشم مکن دماوندی، زنگوله ای دماوندی، کتانی دماوندی و ماشک دماوندی. برخی دیگر از گونه ‌های گیاهی دماوند عبارتند از گون، یاسمن صخره ای، شبدر شاه بلوطی، ترشک کوهسری، دغدغک البرزی، گالش انگور، تیره گل، نسترن وحشی، قفقازی، چمن آراراتی، چمن گندمی آسیای مرکزی، جاروی علفی بامی، علف صورتی، ریش سنبل، خشخاش طناز، زبان طلا، پیرسنبل، جعفری فرنگی معطر، بادرنجبویه، خاکشیر، پنجه برگ همدانی و چندین مورد دیگر. دامنه کوه دماوند نیز کاملا پوشیده از شقایق است، تماشای این قسمت به قدری زیباست که گویی مخمل قرمز بر روی کوه کشیده شده است.

روز ملی دماوند

قله دماوند در روز سی ام تیر سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، پس از آن سال نیز روز ۱۳ تیرماه به عنوان روز ملی دماوند در نظر گرفته است. بدین منظور سالانه دوستداران محیط زیست در این روز دور هم جمع می شوند و مراسم جشن تیرگان را برگزار می کنند. این جشن در دامنه های قله دماوند در شهر رینه لاریجان شهرستان آمل برگزار می شود، به طوری که این جشن به ثبت ملی رسیده است. جشن تیرگان در واقع به پاس از فرشته باران آور به نام تیشتر برگزار می شود که با خشکسالی جنگیده است. همچنین بر اساس داستان استوره‌ای جشن تیرگان، آرش کمانگیر از بالای کوه دماوند تیر معروف خود را پرتاب کرده است و این تیر بعد از طی فاصله زیادی و گذشتن از چندین کوه و دشت در کنار رودخانه جیحون به تنه یک درخت گردو اصابت کرده است.

نحوه دسترسی به قله دماوند

همان طور که گفتیم قله دماوند از شهر‌های تهران، قم و ورامین قابل مشاهده است، اما برای صعود باید به تهران یا شهر دماوند سفر کنید. مسیرهای اصلی صعود به قله در چهار جبهه مشخص شده اند، فقط در نظر داشته باشید که هنگام سفر به این منطقه بهتر است گروهی سفر کنید و حتما از راهنمای راه بلد کمک بخواهید. از سه مسیر جبهه جنوبی، جبهه شمالی و جبهه شمال شرقی می‌توانید به قله دماوند صعود کنید. توجه داشته باشید که جبهه جنوبی یکی از قدیمی ‌ترین و آسان ترین مسیر برای صعود قله است که از طریق پلور و رینه می توانید به این مسیر دسترسی داشته باشی. فقط در نظر داشته باشید به دلیل استفاده بیش از حد از مسیر جبهه جنوبی در سال های اخیر و رفت و آمد های زیاد حجم زباله‌ افزایش یافته است که این خبر خوبی برای محیط زیست نیست.

پناهگاه های موجود در مسیر صعود به قله دماوند

در بین مسیر پناهگاه هایی مجهز به سرویس بهداشتی و محلی برای استراحت وجود دارند که می توانید در این قسمت ها چادر بزنید، بهتر است اگر قصد سفر در فصل های شلوغ را دارید و دوست دارید در این اقامتگاه ها بمانید باید از یک ماه قبل در سایت فدراسیون کوهنوردی رزرو کنید. یکی از این پناهگاه ها رینه نام دارد و جزو نخستین پناهگاه های جبهه جنوبی در ارتفاع حدودا ۲۰۰۰ متری است، می توانید به کمک قاطر ها بارهای خود را به بالا ببرید اما در هنگام کوهنوردی بهتر است از کوله سبک استفاده کنید تا انرژی زیادی را صرف خودتان کرده باشید. پناهگاه بعدی در ارتفاع حدودا ۴۰۰۰ متری قرار دارد و به بارگاه سوم مشهور است. ۵۰ متر بالاتر نیز مجتمع کوهنوردی دماوند به عنوان آخرین پناهگاه جبهه جنوبی وجود دارد که اکثر کوهنوردان در این پناهگاه ها اقامت دارند. بعد از یک استراحت خوب و با پشت سر گذاشتن تپه گوگردی و بوی ناخوشایند آن می توانید به بام ایران نزدیک شوید. بر روی قله نیز لاشه‌ یخ ‌زده یک راس گوسفند و بز کوهی به عنوان نماد شناخته شده برای این قله است، مطمئنا کوهنوردان پس از صعود به قله دماوند با این لاشه ها عکس یادگاری خواهند گرفت. اگر بخواهید صعودی بی نظیر داشته باشید، باید حدودا چهار الی پنج روز وقت بگذارید، البته برای کوهنوردان حرفه ای این فرایند دو روز طول می کشد.

صعود از چهار جبهه

صعود از جبهه جنوبی
این جبهه قدیمی ترین و ساده ترین راه صعود به قله دماوند است. شما برای دسترسی به این مسیر باید به پلور و رینه بروید. در کیلومتر ۶۵ جاده هراز وارد روستای پلور شوید، سپس به سمت لار و جاده رینه تغییر مسیر دهید. در اواسط راه نیز با مسیری خاکی و ناهموار و تابلوی کوچکی که تا پایه صعود حدودا ۶٫۵ کیلومتر و ارتفاع ۳ هزار متر روبرو خواهید شد. در ادامه مسیرتان در سمت چپ یک آبشار یخی وجود دارد که بعد از بارگاه سوم به یک تپه گوگردی خواهید رسید و حتی می توانید آثار فوران های کوچکی را در این قسمت مشاهده کنید. فاصله ببن بارگاه اول تا سوم حدودا ۴ ساعت است و از بارگاه سوم تا قله دماوند نیز حدودا ۶ ساعت زمان می برد، البته همه این ها بستگی به سرعت و توانایی شما دارد.

صعود از جبهه غربی
این مسیر نیز یکی از راه های صعود به قله دماوند است. برای رفتن به جبهه غربی باید به جاده هراز و سمت پلور بروید و از آنجا وارد جاده سد لار شوید. پایه صعود این مسیر از پارکینگی در منطقه ورارو آغاز می شود که حدودا ۳۴۰۰ متر ارتفاع دارد. پس از رسیدن به این نقطه باید به سمت پناهگاه سیمرغ بروید. سپس مسیرتان را روی یال غربی ادامه دهید و از یخچال عبور کنید و در میان سنگلاخ و خاک های گوگردی به مسیرتان ادامه دهید. بر اساس نظریه کوهنوردان کاربلد شیب رسیدن به قله از این سمت بسیار زیاد است، اما همین قضیه باعث کوتاه تر شدن مسیر می شود. شما برای رسیدن به قله باید از این شیب تند و سنگلاخی به سمت قله حرکت کنید. از این مسیر تا پناهگاه سیمرغ حدود ۲ ساعت زمان لازم دارید و بعد از آن نیز به دلیل شیب و همچنین توانایی بدنی و چندین عوامل دیگر زمان رسیدن به قله متفاوت است.
صعود از جبهه شمال شرقی
جبهه شمال شرقی نیز یکی دیگر از راه های صعود به قله دماوند است که نسبت به بقیه مسیرها طولانی تر و بلندتر است. برای صعود از این جبهه، کوهنوردان دو مسیر متفاوت را پیشنهاد می کنند. روستای گزنه یا گزانه یکی از مسیرهایی است که از رودخانه تلخ رود می گذرد. گزینه دیگر نیز از طریق روستای ناندل امکان پذیر است. البته این دو مسیر در قسمتی به هم می رسند که به پناهگاه تخت فریدون معروف است و پس از آن برای ادامه مسیر مشخص و یکسانی پیش رو دارید. البته ممکن است این مسیر طولانی برایتان کسل کننده باشد. به همین دلیل برخی معتقدند برای کوتاه تر شدن مسیر از طریق روستان ناندل بروید و از این روستا می توانید یک نیسان اجاره کنید یا خودتان پیاده بروید که در صورت استفاده از نیسان حدودا ۴۵ دقیقه راه دارید تا به پایه صعود برسید که به گوسفندسرا یا گردنه سر معروف است و ارتفاعی حدودا ۲۸۷۰ متر دارد. اما اگر از گزنه بروید، این مسیر در امتداد تلخ رود قرار دارد که از میان مزارع مختلف می گذرد تا به چشمه اسپه می رسد. باید از بالای تپه ای در زیر قله منار به گوسفندسرا برسید و در ادامه پس از عبور از یک شیب تند به پناهگاه فریدون خواهید رسید. ادامه این مسیر به مسیر جبهه شمالی وصل می شود که با هم به قله می رسند.
صعود از جبهه شمالی
شروع این مسیر نیز از روستای ناندل و قسمت شمالی کوه دماوند در دشت چم بن آغاز می شود. در ابتدای این مسیر شیب ملایمی پیش رو دارید که به جانپناه اول می رسد. سپس در نزدیکی یخچال دوبی سل به پناهگاه دوم خواهید رسید؛ پس از حرکت از این قسمت باید به سمت شمال شرق بروید و پس از عبور از صخره های آتشفشانی به مسیری خواهید رسید که از جبهه شمال شرق به این مسیر وصل می شود، سپس به قله خواهید رسید. البته توجه داشته باشید که این مسیر نسبت به سایر مسیرها کمی سخت تر است و دلیل سختی می تواند نبود آب در این منطقه باشد، یا باید آب به همراه خود داشته باشید تا برف ها را ذوب کرده و از آب آن ها استفاده کنید.

شهرهای نزدیک به کوه دماوند

کوه دماوند در فاصله ۶۹ کیلومتری شمال شرقی پایتخت ایران قرار دارد و شهرهای نزدیک به این کوه عبارتند از آمل، تهران، دماوند، به طوری که این قله در ۶۲ کیلومتری غرب شهرستان آمل و ۲۶ کیلومتری شمال شهر دماوند قرار دارد.
رودخانه های اطراف کوه دماوند
در اطراف کوه دماوند ۵ رودخانه به نام های رودخانه هراز در جنوب و شرق کوه دماوند، رودخانه لار و دیو آسیاب در غرب قله دماوند، رودخانه پنج او یا پنج آب در شرق کوه دماوند و نیز رودخانه تینه در شمال این کوه قرار دارند و در طول سال آب های روانی از این رودها جاری است.

سرعت باد در قله دماوند

سرعت باد و طوفان در کوه دماوند معمولا بیش از ۱۵۰ کیلومتر در ساعت است ولی همین سرعت در کوهپایه دماوند به ۷۰ کیلومتر بر ساعت کاهش پیدا می کند و مسیر این بادها اکثرا از سمت غرب و شمال غربی دماوند است و همچنین فشار هوا در قله دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است.

بارندگی های کوه دماوند

در طول سال حدود ۱۴۰۰ میلی لیتر در ارتفاعات قله دماوند بارندگی وجود دارد که معمولا این بارندگی ها در بخش بالاتر کوه به شکل برف هستند و موجب سفیدپوش شدن قله های این کوه سر به فلک کشیده می شوند.

چه زمانی به قله دماوند صعود کنیم؟

زمان مناسب برای صعود به دماوند از اواسط خرداد تا اوایل شهریور است. صعود در زمان‌های دیگر بسیار سخت و خطرناک خواهد بود، مخصوصا برای آن هایی که برای اولین بار قصد صعود به این کوه باعظمت را دارند.

برای صعود به قله دماوند چه چیزهایی همراهمان باشد

صعود به قله دماوند حتما باید همراه با گروه های کوهنوردی حرفه ای انجام شود و به هیچ عنوان صعود انفرادی به این کوه توصیه نمی شود. وسایل ضروری هنگام صعود به این کوه یکی از ضروریات است که توسط راهنمای برنامه مشخص می شود، اما به طور کلی لوازم مورد نیاز می تواند یک کوله، کیسه خواب، لباس مناسب فصلی که صعود می کنید، کت، دستکش، کلاه، شلوار مناسب کوهنوردی، جوراب پشمی باشند. اگر شما نیز جزو نفراتی هستید که از ارتفاع زدگی رنج می برید می توانید با نوشیدن آب از این مشکل جلوگیری کنید. بنابراین همراه داشتن آب معدنی یا قمقمه یکی از ضروریات محسوب می شود. برای تحمل گازهای گوگردی و بادهای روی قله نیز اسکارف یا کلاه مخصوص طوفان پیشنهاد می‌شود. هدلمپ، عینک مناسب کوهنوردی و کلاه آفتابگیر و کرم ضد آفتاب قوی از وسایل مورد نیاز و واجب این صعود هستند.

ساعت و هزینه بازدید از قله دماوند

برای مراجعه به قله دماوند نیاز به ساعت خاصی نیست هر زمان که خواستید می توانید به این قله صعود کنید، اما بهتر است در ساعات روشن و روز بروید تا هم راه را اشتباه نروید و تا هنگام شب نیز در کمپ های مخصوص استراحتی داشته باشید، در هر حال چندین شبانه روز راه دارید که نسبت به حرفه ای یا مبتدی بودنتان مدت زمان نیز فرق خواهد داشت؛ اگر حرفه ای باشید حدودا ۲ روز کامل در مسیر خواهید بود. ولی اگر مبتدی هستید و می خواهید به قله دماوند صعود کنید بهتر است ۴ الی ۵ روز را در نظر بگیرید.